سماج سڌارڪ ۽ هر دلعزيز شخصيت ڊاڪٽر شفقت حسين عباسي ـ اسلم عباسي

سنڌ جو تاريخي شهر نيرون ڪوٽ (حيدرآباد) سنڌ جي حاڪم ميان غلام شاھ ڪلهوڙو جوڙايو. ڪلهوڙن جي صاحبي کانپوءِ ٽالپرن ۽ انگريزن هن شهر مٿان حڪومت ڪئي. حيدرآباد شهر ڏانهن ڀر وارن علائقن ۽ شهرن جي ماڻهن جي تعليم ۽ روزگار سانگي لڏپلاڻ ٿي جن ۾ ٺٽو، بدين، ٿر، سن، سيوهڻ، دادو، پاٽ، هالا ۽ ٻيا آس پاس ننڍا وڏا ڳوٺ ۽ شهر اچي وڃن ٿا ۽ ڪيترائي خاندان مشهور آهن جن پڙهي لکي نانءَ ۽ نيڪي ڪمائي، علم شعور جي روشني ڦهلائي، سماج ۽ معاشري ۾ نيڪ ڪم ڪيا، انساني خدمت ۽ ڀلائي خاطر خيراتي ڪمن ۾ ڀرپور حصو ورتو، غريب، مسڪين، پورهيتن ۽ مزدورن جي اولاد واسطي خيراتي اسڪول، اسپتالون، ڌرم شالا، مسافر خانه جوڙايا، مدرسه اسڪول قائم ڪيا ۽ گڏوگڏ سنڌ جي ساڃاھ پڻ پيدا ڪئي. ملڪ توڙي پرڏيھ جي پڻ خدمتون سرانجام ڏئي رهيا آهن. اهڙن چند خاندانن ۾ سيوهڻ کان لڏي آيل ۽ حيدرآباد ۾ سڪونت اختيار ڪرڻ ۾ قاضي عباسي خاندان پڻ هڪ آهي. عباسي خاندان حيدرآباد شهر جي سياسي سماجي حيثيت رکندڙ جن ۾ قاضي محمد اڪبر، قاضي عبدالمجيد جن سياست ۽  پريس ادارا جوڙائڻ ۾ پنهنجي منفرد سڃاڻپ پيدا ڪئي ۽ پنهنجي بزرگن جي روايتن کي قائم رکندي سماجي ڪمن ۾ اڳڀرا رهيا، جڏهن ته تعليم جي ميدان ۾ خدمتون سرانجام ڏيندڙ عورتن ۽ نياڻين کي علم ڏيارڻ ۾ آپا شمس عباسي پڻ وڏو نالو آهي.

ڊاڪٽر شفقت حسين عباسي

ڊاڪٽر شفقت حسين عباسي جا وڏڙا به سيوهڻ کان لڏي اچي گاڏي کاتي حيدرآباد ۾ رهائش اختيار ڪيائون. سندس والد جو نالو قاضي ڪريم بخش عباسي هو. ڊاڪٽر صاحب جو جنم 25 ڊسمبر 1952ع ڌاري جڏهن اسلامي مهيني مطابق ڏهين محرم الحرام تي ٿيو، جنهن ڪري والدين سندس نالو شفقت حسين رکيو. سچ پچ ته سندس سحرانگيز شخصيت تي نالي جو وڏو اثر آهي. اهو ئي سبب آهي جو پاڻ سڀني سان محبت، سڀاءُ، برابري، همدردي رکندڙ ۽ شفقت ڪندڙ آهي.

ڊاڪٽر صاحب جي تعليم پرائڻ ۽ تربيت ڪرڻ ۾ سندس وڏي ڀاءُ سڪندر اعظم عباسي جو اهم ڪردار آهي. پاڻ پرائمري تعليم گاڏي کاتي ۾ پرائي، ميٽرڪ پڻ گورنمينٽ هاءِ اسڪول جڏنهن ته انٽر مسلم ڪاليج حيدرآباد ۾ حاصل ڪئي. مسلم ڪاليج انهن ڏينهن ۾ شاگرد سياست جو سڄي سنڌ ۾ مرڪز هو. پاڻ شاگرد سياست ۾ سرگرم عمل هئا. اتي پڙهڻ دوران حيدرآباد ۽ سنڌ جي ٻين ڪيترن ئي شهرن کان شاگرد ايندا هئا جن سان سندس نيهن جو ناتو ۽ تعلق پڻ جڙيو. سن 1973ع ڌاري لياقت ميڊيڪل ڪاليج ڄامشورو ۾ ايم بي بي ايس ڊگري پڙهڻ لاءِ داخلا ٿيس، ڪجھ عرصي کان پوءِ کيس ريسٽيڪيٽ ڪري سنڌ ميڊيڪل ڪاليج ڪراچي موڪليو ويو. ان دوران ايس ايم سي ۾ شاگرد اڳواڻ ٿي اڀري آيو ۽ اتي ٻين غنڊا گردي ڪندڙ جمعت جي شاگردن سان جهيڙن جهڙا واقعا پيش ايندا رهيا ۽ هڪ دفعي ڊاڪٽر صاحب تي انهن خوني حملو پڻ ڪيو ۽ پاڻ معجزاني طور بچي ويو. پاڻ ڪراچي ۽ ٻين شهرن کان آيل پڙهندڙ سڀني سنڌين کي متحد منظم ڪري سنڌي ميڊيڪوز جو بنياد وڌائين، پاڻ ان جو پهريون صدر ٿيو. اتي شاگردن جي رهائش لاءِ هاسٽل بلاڪ قائم ڪرايائين ۽ شاھ لطيف هاسٽل منظور ڪرائي ۽ ٻهراڙين کان ايندڙ ذهين، قابل، محنتي نوجوان شاگردن لاءِ تمام گهڻو پاڻ پتوڙيائين، 1976ع ڌاري کيس ريسٽيڪيٽ ڪري لياقت ميڊيڪل ڪاليج ڄامشورو جبري موڪليو ويو. 1977ع ڌاري ڀٽي جي تختي اونڌي ٿيڻ سبب احتجاجي تحريڪ هلي ۽ ڊاڪٽر شفقت ان ۾ سرگرم ۾ عمل هو، افسوس جو ڪراچي ۾ سنڌ حڪومت انهي دور جون ٺهرايل هاسٽلون ختم ڪري ڇڏيون، نه رڳو ايترو پر جڏهن سنڌ ميڊيڪل ڪاليج وري يونيورسٽيءَ ۾ تبديل ٿيو ته سنڌ جي ٻين سڀني شهرن ۾ رهندڙن مقامي سنڌ واسين جون داخلائون ڪراچي جي سڀني يونيورسٽين جنهن ۾ ڊائو ميڊيڪل يونيورسٽي، ڪراچي يونيورسٽي سميت اڄ ڏينهن تائين داخلائون ختم ڪري ڇڏيون. سنڌ مٿان موجوده حڪمراني ڪندڙ سرڪار گذريل ڏهن سالن کان موجوده ان اهم مسئلي کي اقتدار برقرار رکڻ لاءِ هميشه دفن ڪري ڇڏيو، جيڪو نسلن جو نقصان آهي. ڊاڪٽر شفقت حسين عباسي هن اهم مسئلي ڏانهن سنڌ سرڪار جي عوامي نمائندن جو ڌيان ڇڪرايو پر سڀ چپ ۽ خاموش آهن.

ڊاڪٽر صاحب ديس جو درد رکندڙ انسان ۽ موهن جي مٽيءَ جو مان رکندڙ پنهنجي شخصيت ۽ ذات ۾ هڪ غيرتمند، همت وارو، نه جهڪڻ وارو نه وڪامجڻ وارو مهان ماڻهو آهي. سندس زندگيءَ ۾ ڪيترائي لاها چاڙها، ڏک ڏولاوا، تڪليفون به آيون پر پاڻ ڪڏهن به اهڙو ڪم نه ڪيائون جنهن لاءِ کيس ارمان ۽ افسوس ٿيو هجي.

سنڌ سرڪار جي صحت کاتي ۾ ڪيترن ئي اهم عهدن تي پاڻ فائز رهيو آهي. ڪيميڪل ايگزمنر سروسز هاسپيٽل ڪراچي، ڊپٽي سيڪريٽري صاحب صحت کاتي ۾ ايڊشنل سنڌ، ارباب رحيم جي وڏو وزارت دوران ڊاڪٽر صاحب صحت کاتي ۾ ايڊشينل سيڪريٽري رهيو، تڏهن ايم ڪيو ايم جي وزير صحت سان سندس رشوت گهرڻ، ڪرپشن ڪرڻ، ٻه نمبر دوائون خريد ڪرڻ، سنڌ جي سڀني ڊي ايڇ اوز کان ماهوار منٿلي وٺڻ ۽ ڪراچيءَ  مان مقامي مختلف ضلعن جي ڊاڪٽرن کي دربدر ڪرڻ جهڙن مسئلن تي سخت اختلافات ٿي پيا ۽ وڏو جهيڙو ٿي پيو، ڊاڪٽر صاحب رشوت، ڪرپشن خلاف ۽ ناجائز ڪمن خلاف پنهنجو اصولي موقف رکيو ۽ وزير صحت جو ڪو به غير قانوني ڪم نه ڪيو، جنهن تان سندس وزير صحت سان جهيڙو ٿيو ۽ معاملو گورنر سنڌ عشرت العباد ۽ پرويز مشرف تائين پهتو. نبيرو نه ٿيو. آخرڪار وزير اعلي سنڌ ارباب غلام رحيم، ڊاڪٽر شفقت حسين کي چيو ته اوهان جو موقف اصولن تي ٻڌل آهي پر اوهانجي انهي رويي سبب منهنجي وزير اعلي وارو منصب خطري ۾ آهي ڇاڪاڻ ته وزير صحت اتحادي جماعت ايم ڪيو ايم جو طاقتور ماڻهو آهي. اوهان مهرباني ڪري ڪجھ نوڪري دوران نرم رويو اختيار ڪيو. ڊاڪٽر شفقت غلط ڪمن جي پاسداري ڪرڻ کان صاف انڪار ڪيو. جنهن سبب سنڌ سرڪار جبري طور کيس ٻن سالن جي موڪل تي گهر اماڻي ڇڏيو. ڊاڪٽر شفقت  عباسي پنهنجي ڌرتي ڌڻين سان وچن ورجاءِ ڀٽائي جي انهن سٽن جو مان رکيو. ائين نه مارن ريت جو سيڻ مٽائين سون تي. نوڪري دوران غلط ۽ ناجائز حڪم نه مڃڻ سبب سندس بهادري ۽ دليري جا ڪيئي قصا آهن. جن تي تفصيلي لکي سگهجي ٿو.

ڊاڪٽر صاحب ڪيترن ئي خوبين جو مالڪ آهي، حق ۽ سچ جي ڳالھ ڪرڻ اصولن تي سوديبازي نه ڪرڻ، مظلوم جي مدد ڪرڻ، بيمار ۽ لاچار جي پر گهور لهڻ، انسانيت جي مدد ۽ خدمت ڪرڻ سندس خمير ۾ شامل آهي. اهو ئي سبب آهي جو پاڻ وقت جي حڪمرانن، حاڪمن اڳيان ڪڏهن ڪين جهڪيو. عوامي چونڊيل نمائندن قومي، صوبائي اسيمبلي، بيورو ڪرپٽ، آفيسرن کي هميشه کرو سچ منهن تي چئي ڏيڻ جي روايت اڄ به سندس ذات ۾ موجود آهي. سندس چواڻيءَ مطابق ته معاشري ۾ جيستائين بري عمل کي برو چوڻ جي سگھ پيدا نه ڪبي ۽ چڱي ڪم کي چڱو چوڻ جي صلاحيت پيدا نه ٿيندي تيستائين تبديلي جو اچڻ ناممڪن آهي.

ڊاڪٽر شفقت حسين عباسي پاڻ ملڪ اندر مڙنئي صوبن ۾ سنڌ، پنجاب، بلوچستان، ڪي پي ڪي ۽ ڪشمير ۾ رهندڙ عباسي برادري جي سماجي ڪمن ڪارين، فلا ۽ بحبود واسطي ڪم ڪندڙ آل پاڪستان انجمن اتحاد عباسيان جو صدر پڻ آهي ۽ صوبن اندر برادري جي سڀني ماڻهن کي گڏ ڪرڻ ۽ انهن جي ڏک سک ۾ ڪم اچڻ سندن تعليم، صحت ۽ روزگار وٺرائڻ لاءِ هر وقت ڪوششون ڪندا رهن ٿا. اهو ئي سبب آهي جو پاڻ سڄي ملڪ اندر تنظيم سازي ڪري ۽ متحد ۽ منظم ڪيو آهي جيڪو سندس ذاتي ڪوشش جو نتيجو آهي هن وقت سنڌ جي اندر ڪراچي، حيدرآباد، ميرپورخاص، نوابشاھ، شهيد بينظير آباد، سکر ۽ لاڙڪاڻي سميت سڀني ضلعن ۽ تعلقن ۾ انجمن اتحاد عباسيان جا عهديدار ۽ ورڪر سرگرم عمل آهن جڏهن ته صوبي بلوچستان، پنجاب، ڪي پي ڪي ۽ ڪشمير ۾ پڻ انجمن اتحاد عباسيان جو تنظيمي ڍانچو جوڙيو آهي. ڊاڪٽر شفقت حسين عباسي پنهنجي ذاتي دلچسپي ۽ ڪردار جي ڪري سڀني ماڻهن ۾ محبت، خلوص ۽ پيار جو درس ڏنو آهي. سندس زندگي جو جيئڻ انسانيت جي خدمت آهي ۽ پاڻ هميشه اهو درس ڏيندا رهيا آهن ته انسان پنهنجي اخلاقي قدرن ذريعي ئي انسانيت جي صحيح خدمت ڪري سگهي ٿو.

ڊاڪٽر صاحب جي شخصيت گهڻ پاسائي آهي ۽ سندس زندگيءَ جا کوڙ سارا پاسا آهن. جيڪي سچ پچ ته قابل ذڪر آهن. سنڌ جي تاريخ ثقافت سان بيحد دلچسپي ۽ لڳاءُ رکندڙ وطن پرست ۽ سنڌ دوست هجڻ سان گڏوگڏ انسانيت جو درس ڏيندڙ ۽ خدمت ڪندڙ سماج سڌارڪ شخصيت جو مالڪ آهي. پاڻ ڪراچيءَ کان ڪشمور، ٿر ڪاڇي لاڙ اتر جي تاريخي آثارن، قديمي ماڳ مڪانن کي ويجهو ٿي ڏٺو آهي. جيڪي سنڌ جي تهذيب جو اهڃاڻ آهن. ڪيترائي علمي، ادبي، تاريخي سيمينار ۽ ميڙاڪا پڻ منقعد ڪرايا آهن. 1996ع ڌاري ڪراچي آواري ٽاور هوٽل ۾ انٽرنيشنل ڪلهوڙا ڪانفرنس کان ويندي، حيدرآباد، سکر، دادو ۽ ڪاڇي جي ميانوال تحريڪ سرواڻ ميان نصير محمد تائين ڪوشان رهيو آهي. ڪراچي يونيورسٽي جي فارسي شعبي جي ٿيندڙ تاريخي سيمينار کان ويندي سنڌ يونيورسٽي مان ڪلهوڙا دور حڪومت تي ڊاڪٽريٽ واري ٿيسسز ڪتاب ڇپرائڻ تائين مالي ۽ اخلاقي مدد ڪرڻ جهڙا عمل ڪڏهن به وساري نه ٿا سگهجن. پاڻ علمي، ادبي، تاريخي، ثقافتي سرگرمين کي هٿي وٺرائڻ ۾ سندس ڪردار قابل تعريف آهي. ڪراچيءَ جي آرٽس ڪائونسل جي سماجي سرگرمين کان ويندي ڪتاب، رسالا ڇپرائڻ ۾ خاموش خدمتگار رهيو آهي، اهو ئي سبب آهي جو سندس سحرانگيز شخصيت جا ڪيترائي پرستار آهن، سندس دوستي، محبت واري لڙهيءَ ۾ پوئي هر مڪتب فڪر وارو اهل دانش کيس انتهائي پيار ۽ پاٻوھ ۽ قدر جي نگاھ سان ڏسندو آهي. پنهنجي ضمير ۽ اصولن تي زندگي گهارڻ واري شخصيت هجڻ سبب سنڌ جا اڻ ڳڻيا ماڻهون سندس احترام ۽ عزت ڪن ٿا. ڊاڪٽر صاحب سان اهڙي علمي، ادبي، تاريخي، ثقافتي سرگرمين واري سفر ۾ ساٿي هجڻ سبب منهنجي ڪيترن ئي اڻ ڄاڻ شخصيتن سان پاڻ ملاقاتون ۽ شناسايون ڪرايون. مان پنهنجي زندگيءَ ۾ جن غير معمولي شخصيتن مان گهڻو متاثر ٿيو آهيان انهن ۾ ڊاڪٽر صاحب سر فهرست آهي، سندس گهر توڙي اوطاق تي هر وقت دوستن، يارن، ساٿين ۽ برادري جي ماڻهن جا ميلا متل هوندا آهن، جيڪي سندس شخصيت مان شفقت وٺي واپس پنهنجي ماڳ موٽندا آهن.

سال 2010ع ۾ سنڌ اندر آيل ٻوڏ سنڌ جا ڪيترائي شهر ۽ ڳوٺ ٻوڙي ڇڏيا ان دوران ڊاڪٽر صاحب ضلعي خيرپور جي ڪچي واري علائقي ۾ ٻوڏ متاثرن ۾ راشن ۽ مالي مدد پهچايو ۽ پنهنجو ڀرپور ڪردار ادا ڪيو. ان کان پوءِ سکر ۽ شڪارپور پهچي پنهنجي نياڻيءَ سميت ٻوڏ متاثرين ۾ راشن، سامان ورهايو ۽ مالي مدد ڪئي. ڪراچيءَ ۾ ٻوڏ متاثرن جي رهائش ۽ مالي مدد ڪئي. ڪشمير ۾ لزلي اچڻ سبب هزارين جانيون نقصان ٿيون، ڊاڪٽر صاحب ڪراچيءَ ۾ امدادي ڪيمپ لڳائي ۽ ساماڻ کڻائي مدد ڪرڻ لاءِ ڪشمير جي متاثرين تائين پهتو، سندس ايمانداري ۽ سچائي جي ساک ايتري ته بلند آهي جو استاد بخاريءَ جي هنن سٽن جيان:

جو عام اجاري اهو جيئندو رهندو،

جو جيءُ جياري اهو جيئندو رهندو،

مونکي تاريخ ۽ تقدير ڏني پڪ آهي.

جو سنڌ سنواري اهو جيئندو رهندو.

ڊاڪٽر شفقت حسين عباسي هڪ عملي انسان آهي. هن جي ذاتي ڪوششن سان ڪيترائي ماڻهون نوڪريءَ ۽ روزگار حاصل ڪيو آهي. جن جي گهرن ۾ خوشحالي آئي آهي. جيڪي کيس دل سان دعائون ڪندا رهن ٿا. سندس زندگيءَ جي ڪوشش ڪاوشن ۽ اڻٿڪ محنت، بي لوث خدمت کي ڏسي تنوير عباسي جو شعر سندن نانءُ ڪجي ٿو.

ٻرياسون ته ٻه پل، پر اجهامڻ کان اڳ ۾، هزارين چراغن کي ٻاري ڇڏيوسين.

 

مورو سگا طرفان ڪتابي ميلو ٽي ڏهاڙا علمي ادبي ثقافتي سرگرميون جاري رهيون ـ رپورٽ ـ اسلم عباسي

سنڌ ۾ جڳن کان ميلن جي روايت رهي آهي. اهڙي قسم جي ميلي ملاکڙن ۽ ثقافتي سرگرمين راڳ رنگ جون محفلون ۽ ميڙاڪا ٿيندا رهيا آهن ۽ ڪجھ عرصي کان انهن روايتن کي وڌيڪ سگهارو بنائڻ لاءِ علمي ۽ ادبي ميلن جو لاڙو ۽ رجهان وڌي رهيو آهي. جنهن ۾ آرٽ ڪائونسل، پريس ڪلب ڪراچي، سنڌ ميوزيم حيدرآباد، حيدرآباد ڪلب، خانه بدوش ڪيفي حيدرآباد ۾ اهڙن ميلن مختلف سنڌي ادب جي عظيم شخصيت جا ڏهاڙا پڻ ملهايا ويا. جنهن ۾ شيخ اياز ميلو ۽ ٻيا اچي وڃن ٿا. انهيءَ سلسلي کي اڳتي وڌائندي سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيئيشن مورو شاخ طرفان 6 ڊسمبر 2017ع اربع ڏينهن کان 8 ڊسمبر جمعي شام تائين پريس ڪلب مورو ۾ شاندار ڪتابي ميلو سنڌيڪا اڪيڊمي ڪراچيءَ جي تعاون سان ٿي گذريو، سگا مورو طرفان هر سال لڳندڙ ڪتابي ميلو ٽيون ڀيرو منقعد ڪيو ويو. ڪتابي ميلي ۾ موري تعلقي ۽ آس پاس جي علائقن شاهپورجهانيان، دولتپور، دادو، مٺياڻي، نوشهروفيروز کان اهل قلم ۽ ڏات ڌڻين جي وڏي انگ جي شرڪت رهي، گڏوگڏ سرڪاري توڙي غير سرڪاري اسڪولن جي شاگردن، شاگردياڻين، استادن ۽ والدين پڻ هن ڪتابي ميلي ۾ ڀرپور شرڪت ڪئي ۽ خاص طرح ٻاراڻي ادب کان ويندي سنڌ جي تاريخ، ثقافت، سياست، سماجيات، سائنسي ۽ مذهبي ڄاڻ ڏيندڙن ڪتابن کي بيحد پسند ڪري خريد ڪيو ويو. جڏهن ته نوجوان وري انگريزي ادب، ڊڪشنريون، گرامر جي ڄاڻ، ڪيريئر گائيڊ ۽ روزگار حاصل ڪرڻ وارن ڪتابن جي خريداري ۾ مشغول رهيا.

سگا مورو طرفان ڪتابي ميلي ۾ شاگرد ڪتاب خريد ڪندي.

سگا مورو طرفان ڪتابي ميلي دوران ٽئي ڏينهن لڳاتار علمي، ادبي تعليمي ۽ ثقافتي سرگرميون پڻ جاري رکيون ويون، جن ۾ عالمن، اديبن، استادن، قلمڪارن، شاعرن ۽ سول سوسائيٽي ميمبرن جي نمائندگي پڻ رهي. ڪتابي ميلي جي پهرين اربع ڏينهن ٺيڪ چئين وڳي افتتاحي رسم ٿي گذري. سگا جي مرڪزي سيڪريٽري جنرل منظور اڄڻ، مرڪزي  سيڪريٽري ثقافت شهاب الدين شاهاڻي، پروفيسر محمد سليمان سيال پرنسپال مهراڻ ڊگري ڪاليج مورو، سگا صدر اسلم عباسي، عظيم سنڌي ڪتابي ميلي جو افتتاح ڪيو. ان سان گڏوگڏ سگا ساٿين وزير فرهاد، زاهد ڏيپر، قاضي شفيح محمد، سرفراز ميمڻ، اسد سولنگي پڻ معزز مهمانن سان گڏجي ڪتابي اسٽال جو دورو ڪيو.

افتتاحي رسم بعد مورو پريس ڪلب اندر هال ۾ سگا شاخ مورو طرفان هڪ علمي، ادبي تقريب سائين محمد ابراهيم جويو جي ياد ۾ تعزيتي پروگرام ٿي گذريو. صدارت سنڌي ادبي سنگت جي اڳوڻي مرڪزي سيڪريٽري جنرل ۽ سنڌ لينگويج اٿارٽي جي اڳوڻي سيڪريٽري تاج جويو ڪئي. جڏهن ته مهمان خاص سگا جنرل سيڪريٽري منظور اڄڻ، شهاب الدين شاهاڻي ۽ ڪامريڊ هاشم کوسو هئا.

تعزيتي ميڙاڪي تقريب جي شروعات ۾ سڀ کان اول سگا موري جي ميمبر ڪاروباري ڪاميٽي اسد سولنگي کي گهرايو ويو، جنهن آيل سڀني معزز مهمانن کي ڀليڪار ڪندي ۽ محمد ابراهيم جويي جي زندگيءَ بابت ڳالهائيندي چيو ته پاڻ هڪ عظيم انسان ۽ برصغير جي اهم شخصيت ۽ صديءَ جي هڪ مڪمل تاريخ رهيو آهي. هن فلسفي، ڏاهپ ذريعي سنڌي ادب ۽ سنڌي ماڻهن جي بي لوث خدمت ڪئي آهي ۽ انگريزي ادب مان ڪيترائي ڪتاب ترجما ڪيا ۽ اسان تائين پهچايا ۽ ان سان گڏوگڏ ڪيترائي ڪتاب لکيا. جيڪو سنڌ جي آئيندي نسل تي سندس احسان آهي. جويي صاحب سان اسان جو ذاتي تعلق پڻ هو. سنڌ صدين تائين کيس ياد ڪندي. ان بعد پروفيسر شمشاد احمد سومرو خطاب ڪندي چيو ته سنڌ سوين سالن بعد محمد ابراهيم جويي جهڙا انسان پيدا ڪندي رهندي آهي. هو هڪ خاموش خدمتگار هو ۽ وڏي سوچ ۽ فڪر رکندڙ سگهاري شخصيت هئي. سنڌي ادب ۾ سندس نالو ۽ نيڪي آهي. سنڌ جو حقيقي عاشق هو. پاڻ وڏو فلسفي ۽ ڏاهپ رکندڙ ڪمال جي شخصيت هو. سنڌ جي تاريخ ۽ تهذيب کي زنده رکندڙن منجهان هڪ هو. ان بعد دولتپور واسي  پروفيسر ارشاد احمد اوٺو ڪيتريون ئي ساروڻيون ٻڌايون. هن چيو ته هڪ دفعي ڪنهن ڪم سانگي هڪ دوست کي وٺي سائين جويي صاحب ڏانهن ويس، سندس محبت، شفقت اڄ ڏينهن تائين وسري نه ٿي پاڻ ڇپر ۽ ڇانو هو. هر هڪ ملڻ واري ايندڙ ويندڙ ماڻهو کي ڀاءُ ڪري ڪوٺيندو هو. سندس وٽ ذات پات رنگ نسل جو ڪوبه فرق  نه هو. برابريت واري هميشه رواداري رکندو هو.

تعزيتي ميڙاڪي کي مخاطب ٿيندي ڊاڪٽر مشتاق باگاڻي چيو ته سائين ابراهيم جويي جو سنڌ مٿان احسان آهي ۽ ان سان گڏوگڏ خاڪي جويو ۽ تاج جويو به سنڌي ادب جي وڏي خدمت ڪئي آهي. سائين سان منهنجي واقفيت خاڪيءَ جويي ڪرائي، محمد ابراهيم جويو ڪتابن ۾ هميشه زنده رهندو. پاڻ حڪمت عمليون جوڙڻ جو ماهر هو. سنڌ وطن ۽ عام ماڻهن جي ڀلي لاءِ بيحد فڪرمند رهندو هو. وطن جو سچو ۽ حلالي پٽ هو. پاڻ هڪ تاريخ ساز شخصيت هو.

ان کان پوءِ عظيم سنڌي ڳالهائيندي چيو ته سگا مورو کي جس آهي جنهن اڄوڪو ڪتابي ميلو منقعد ڪرڻ سان گڏوگڏ هي علمي، ادبي تعزيتي ميڙاڪو پڻ ڪوٺايو آهي. جيڪو سچ پچ ته ساراھ جوڳو ڪم آهي. جويي صاحب جا اسان سنڌي قوم مٿان احسان آهن، هن چيو ته آءُ هڪ دفعي سائين سان مليس ۽ کيس ٻڌايم ته موري شهر جو آهيان ته هڪدم خوش ٿي وراڻيائين ته مورو واسي ڪراچيءَ جي پهرين مسلمان ميئر قاضي خدا بخش جو مون مٿان ٿورو آهي ڇاڪاڻ ته ڪراچيءَ ۾ پڙهڻ لاءِ مونکي اسڪالرشپ ڏنائين. جويو صاحب تمام وڏو املھ ماڻهو هو. اهڙا انسان صدين ۾ پيدا ٿيندا آهن. سندس قلمي ۽ ادبي پورهيو تمام گهڻو آهي. هن ڪيترائي ادارا جوڙايا پاڻ هڪ خاموش خدمتگار هو. وڏو ذهين ۽ داناءَ انسان هو، هن سنڌ بچايو کنڊ بچايو جهڙا فڪر ڏنا.

تعزيتي ميڙاڪي کي خطاب ڪندي مهمان خاص سگا مرڪزي سيڪريٽري ثقافت شهاب الدين شاهاڻي چيو ته سائين محمد ابراهيم جويو جو جنم ضلعي دادو جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ ۾ ٿيو، پاڻ غريب خاندان سان تعلق رکندڙ هو ۽ سندس شروعاتي زندگي ڏکن ۾ گذري پر پاڻ علم پرائي ۽ اعلي منزل تي پهتو، نه رڳو ايترو پر پاڻ هڪ انسان هو ۽ تمام وڏي شخصيت هو. سائين جي ايم سيد سان ويجهڙائپ هئڻ ڪري وطن پرست، سنڌ دوست ۽ قومپرست هو. هميشه سنڌ جي ماڻهن لاءِ زندگي وقف ڪئي ۽ سنڌي ادب ۾ خدمت ڪري وڏو مقام ماڻيو اٿس، ڪامريڊ هاشم کوسي ڳالهائيندي چيو ته سنڌ جي تاريخ ۾ محمد ابراهيم جويو جو وڏو مقام آهي پاڻ سائين جي ايم سيد سان گڏجي سنڌ جي خاطر تمام گهڻو ڪم ڪيو. وڏو اعلي ذهن جو مالڪ هو، سنڌ کي هن وقت به محمد ابراهيم جويو جهڙن ڪردارن جي سخت ضرورت آهي. اڄ جي سنڌ اوهان اسان پڙهيل لکيل ۽ شعور رکندڙ وطن پرست ماڻهن کان گُهر ٿي ڪري ته سندس لوئي ۽ لڃ جي حفاظت لاءِ پنهنجو ڪردار ادا ڪيون.

سگا مرڪزي سيڪريٽري جنرل منظور اڄڻ تقريب کي خطاب ڪندي چيو ته محمد ابراهيم جويو هڪ صديءَ جي مڪمل تاريخ آهي. سگا مورو اڄوڪو هي تعزيتي ميڙاڪو ڪوٺائي اهم ۽ تاريخي ڪم ڪيو آهي. اڄوڪي تعزيتي تقريب ڪتابي ميلي جي موقعي تي منقعد ڪئي وئي آهي. جويو صاحب جي زندگي سڄي ڄمار علم ادب ڪتابن ۾ گذري، فلسفي ۽ ڏاهپ جو دڳ ڏسيندڙ هميشه علم جي روشني ڏيندو رهيو ۽ اسان نوجوانن لاءِ پاڻ پتوڙيندو رهيو. اڄوڪو ڪتابي ميلو منعقد ڪري ۽ جويي صاحب کي ياد ڪرڻ ۽ ڀيٽا ڏيڻ هڪ سٺي روايت آهي، جنهن لاءِ سگا مورو ۽ جاکوڙي ساٿي اسلم عباسي جس لهڻي. جيڪو گذريل ٽن سالن کان مسلسل ڪتابي ميلا لڳرائي ۽ ٽئي ڏينهن علمي ادبي ثقافتي ميڙاڪا، محفلون ۽ مشاعرا ڪرائيندو رهي ٿو. سگا مورو سڀني ساٿين کي جس آهي.

سگا ڪتابي ميلي جي پهرين ڏينهن واري محمد ابراهيم جويي واري تعزيتي تقريب کي صدارتي خطاب ڪندي تاج جويو چيو ته سائين محمد ابراهيم جويو هڪ يتيم ۽ بي سهارا ٻار هو ۽ ڏکن ۾ پليو. سائين جي ايم سيد سان ويجهڙائپ ڪري تعليم حاصل ڪيائين. برصغير جي اهم سياسي اڳواڻن سان کيس ملڻ جو موقعو مليو. سنڌي ادب ۾ سندس ڪتاب، ڪهاڻيون ۽ شاعري به آهي. انگريزي ادب مان ترجما ڪري ڪيترائي ڪتاب ڏنائين.

سنڌ جي اندر ڪيترائي ادارا پڻ جوڙائڻ ۾ سندس وڏو اهم ڪردار رهيو آهي. سنڌي ادبي بورڊ، سنڌ ٽيڪسٽ بڪ بورڊ، سنڌالاجي، سنڌ يونيورسٽي، لياقت ميڊيڪل ڪاليج، مهراڻ انجنيئرنگ ڪاليج، زرعي يونيورسٽي ۽ ٻيا ڪيترائي تعليمي ادارا، درسگاهون جوڙائڻ، رٿائون ڏيڻ، ايڪٽ پاس ڪرائڻ، بجيٽ منظور ڪرائڻ ۽ ٺهرائڻ وارا بي مثال ڪم ڪيائين. سنڌ مٿان سندس احسان آهي. پاڻ هميشه غير تڪراري شخصيت رهيو. اهو ئي سبب آهي جو سائين جي ايم سيد کان ويندي رسول بخش پليجو ۽ کاٻي ڌر جون سڀئي سياسي شخصيتون کيس مان مرتبو عزت ۽ احترام ڏينديون هيون. هن زندگيءَ جي حقيقي مقصد کي سمجهي ورتو. سگا مورو کي جس آهي جنهن اڄ هي تعزيتي تقريب جو اهتمام ڪيو آهي.

ڪتابي ميلي جي ٻئي ڏينهن تي علمي ۽ تعليمي ليڪچر پروگرام عنوان (رول آف ڊجيٽل لرننگ) ٿي گذريو. جنهن ۾ جديد ڪمپيوٽر ۽ انفرميشن ٽيڪنالوجي واري تعليمي اهميت بابت سماج سڌارڪ ڊاڪٽر غلام سرور ٻگهيو ليڪچر ڏنو. هن تقريب جي صدارت سگا مرڪزي وائيس چيئرمين پيرل خان کوسو ڪئي. جڏهن ته مهمان خاص سگا مرڪزي عهديدار نور محمد سومرو ۽ رفيق احمد سرهيو هئا. ڪمپيئرنگ ڪندي نوجوان تعليمي ماهر سر قاضي شفيح محمد سڀني معزز مهمانن کي اسٽيج تي ويهاريو ۽ سگا صدر اسلم عباسي کي مهمانن جي آڌر ڀاءُ لاءِ سڏ ڪيو. جنهن آيل مهمانن ۽ ليڪچر ۾ ويٺل سڀني استادن، اديبن، شاگردن ۽ سول سوسائيٽي ميمبرن کي ڀليڪار ڪندي ۽ ليڪچرڪار جو تعارف پڻ ڪرايو. ان بعد ڊاڪٽر غلام سرور ٻگهئي ليڪچر ڏيندي چيو ته هن وقت اسان جنهن سماج ۾ رهون ٿا ان کي ڪيترائي ايندڙ وقت ۾ چئلينجز آهن. ڪمپيوٽر، انفرميشن ۽ ڊجيٽل ٽيڪنالوجي ۽ جديد علم ذريعي اهم ۽ تاريخي تبديليون اچڻيون آهن. ايندڙ وقت ۾ بايو ٽيڪنالوجي ۽ ڪمپيوٽر ۽ ڊجيٽل ايجادن ذريعي انسان تمام گهڻي تيز رفتاريءَ سان منزلون ماڻيندو. تصوراتي ۽ حيرت انگيز تبديليون اينديون. ڊجيٽل اوزارن ذريعي هن وقت خاص طرح ميڊيڪل سائنس ۾ وڏي ترقي ٿي رهي آهي. بيمارين بابت ڄاڻ پلاسٽڪ سرجري، پيوند ڪاري، انساني عضون جي ٽراسنپلانيٽيشن اهي سڀ مستقبل قريب ۾ ايجادون ٿڻيون آهن. بنا ڊرائيور ڪارون، گاڏيون هلنديون، انهن ۾ جديد آلات، سينسر نصب ٿيل هوندا، اکين ۽ ڪنن کان معزور ڏسي ۽ ٻڌي سگهندا. هن چيو ته ڊجيٽل سائنسي ترقيءَ سبب  ميڊيڪل جي علاج جي سهولتن سبب انساني عمر ۾ اضافو ٿي رهيو آهي. جايون، جڳهيون، بلڊنگون، روڊ، رستا ٿري ڊي ٽيڪنالوجي اچڻ سبب جلد ز جلد ٺهي سگهندا. ضرورت ان ڳالھ جي آهي ته سنڌ ۽ سنڌ واسين نوجوانن کي ٽيڪنالوجي مهارت ۾ اعلي تعليم حاصل ڪرڻ جي سخت ضرورت آهي ته جيئن ايندڙ وقت ۾ اسان مقابلو ڪري سگهون. هي دور مضبوط معامشيات ۽ اڪانامي بهتر ڪرڻ ۽ ان ۾ اڳڀرو ٿيڻ واري ڊوڙ ۾ شامل ٿي چڪو آهي ۽ مقابلو اهي ئي ڪري سگهندا جيڪي معاشي طرح سگهارا ۽ ٽيڪنالوجي ۾ مهارت رکندڙ هوندا. آخر ۾ سگا اڳواڻ رفيق احمد سرهيو ڳالهائيندي چيو ته اڄوڪو تعليمي ليڪچر تمام ڪارائتو آهي ۽ سنڌ جي نوجوانن کي ڊجيٽل تعليم ۾ اڳتي اچڻو پوندو ۽ ڀرپور صلاحيتن جو مظاهرو ڪرڻو پوندو. هن سگا مورو ساٿين کي ڪتابي ميلي ڪرائڻ تي مبارڪباد پڻ ڏني.

صدارتي خطاب ڪندي سگا وائيس چيئرمين پيرل خان کوسي چيو ته سگا مورو ماضيءَ جي روايتن کي برقرار رکندي هي ڪتابي ميلو منقعد ڪيو آهي ۽ گڏوگڏ هي ليڪچر پروگرام پڻ منعقد ڪرايو آهي سچ پچ اڄوڪو پروگرام تمام شاندار ۽ ڄاڻ ڏيندڙ آهي. ڊاڪٽر غلام سرور ٻگهئي تي اسانکي فخر آهي. پاڻ هڪ ڊاڪٽر هئڻ سان گڏوگڏ سنڌ جي سماج ۽ نوجوانن لاءِ هڪ يونيورسٽي وارو ڪردار ادا ڪندو رهي ٿو. جنهن لاءِ کيس جس آهي. سگا سنڌ اندر روشن تارا اسڪول هلائي رهي آهي. اسان سگا روشن تارا اسڪول مئنجمينٽ کي سفارش ٿا ڪريون ته سڄي سنڌ اندر سگا روشن تارا اسڪولن ۾ ڊاڪٽر غلام سرور ٻگهئي جا هي ڄاڻ وارا اهم موضوعن تي ليڪچر منقعد ڪرائي ته جئين نوجوان ڄاڻ حاصل ڪن، جيڪي مستقبل جا معمار آهن.

ڪتابي ميلي جي ٽئين ۽ آخري جمعي ڏينهن صبح 10 وڳي کان شام 4 وڳي تائين صرف عورتن، اسڪولي شاگردياڻين ۽ نياڻين لاءِ مخصوص وقت مقرر ڪيل هو. ان دوران ڪيترن ئي اسڪولن جي شاگردياڻين، فيميل ٽيچرس ۽ عورتن پڻ ڪتابي ميلي جو دورو ڪري ۽ مختلف موضوعن بابت ڪتابن جي خريداري ڪئي ۽ سگا مورو کي جس پڻ ڏنو.

جڏهن ته ان ئي آخري ڏينهن شام جو سگا مورو طرفان محفل مشاعرو ٿي گذريو، جنهن جي صدارت نوجوان شاعر، اديب، ليکڪ ۽ ايڊووڪيٽ امداد سولنگي ڪئي. جڏهن ته مهمان خاص صدر پريس ڪلب مورو نواب اصغر ڪورائي هو ۽ سگهڙ شاعر علي گل ڀٽي هئا ۽ معزز مهمانن ۾ پروفيسر محمد خان ڏاهري، پروفيسر شمشاد احمد سومرو پڻ شريڪ ٿيا. ڪمپيئرنگ جا فرائض سر قاضي شفيح محمد سگا ساٿي سرانجام ڏنا.

سگا مورو جوائنٽ سيڪريٽري وزير فرهاد آيل سڀني مهمانن جي مان ۾ آجياڻي تقرير ڪندي ڀليڪار ڪيو ۽ چيو ته سگا مورو جي موجوده باڊي کي هن وقت اڍائي سال گذري چڪا آهن ۽ سماجي ڪمن ۾ ڀرپور حصو وٺي رهي آهي. خاص طرح تعليم، صحت، ثقافتي سرگرمين ۾ پاڻ مڃرايو آهي. هي ڪتاب ميلو مسلسل ٽن سالن کان ٿي رهيو آهي. هر سال ميلي دوران مختلف علمي، ادبي ثقافتي تقريبون پڻ ٿينديون رهن ٿيون. اڄ محفل مشاعرو آهي. هن موقعي تي پهتل اديبن، شاعرن کي دل جي گهراين سان ڀليڪار چئون ٿا. ان بعد شعر پڙهڻ لاءِ سڀ کان اول سنڌي ادبي سنگت دادو کان آيل شاعر عاشق دادوي کي گهرايو ويو، جنهن پنهنجي نئين نڪور شاعري ۽ ترنم سان گيت پڻ ٻڌائي سامعين کي جهومائي ڇڏيو. ان بعد هر هڪ معشق محسن ابڙو، غلام مصطفي عقاب ڇڄڙو، محبتي ملاح، مختيار شاھ، خادم بالادي، وزير فرهاد ، مجاز حيدر، اشرف سولنگي ۽ ٻين پڻ مشاعري شريڪ ٿي پنهنجا شعر ٻڌائي چار چنڊ لڳائي ڇڏيا.

پروفيسر شمشاد احمد سومرو چيو ته اڄ جي محفل ۾ شاعرن پنهنجو ڪلام پيش ڪري محفل کي رونق بخشي آهي ۽ اهو جس آهي سگا موري جي سڀني ساٿين کي هي ڪتابي ميلا ۽ علمي ادبي ثقافتي پروگرام زندگيءَ کي اتساھ بخشين ٿا. ان بعد پروفيسر محمد خان ڏاهري پڻ خطاب ڪندي چيو ته اڄ مشاعري ۾ ويهي شاعرن جو ڪلام ٻڌي روح کي فرحت ملي آهي. شاعر قومن جا سفير هوندا آهن. سگا ساٿي جس لهڻن.

ان بعد مشاعري جي مهمان خاص سگهڙ شاعر علي گل ڀٽي محفل ۾ خوب شاعري ٻڌائي ۽ سگهڙائپ جو فن پڻ پيش ڪيو. جنهن کان پوءِ مهمان خاص پريس ڪلب مورو صدر نواب اصغر ڪورائي چيو ته شاعر اديب سماج جا مهان ماڻهو هوندا آهن. جيڪي ظلم ۽ ڏاڍ خلاف قلم کڻي لکندا رهن ٿا کين جس آهي.

آخري ۽ صدارتي تقرير ڪندي امداد سولنگي چيو ته سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيشن سڄي سنڌ ۾ بي لوث خدمتون سرانجام ڏنيون آهن ۽ هڪ تاريخي ڪردار ادا ڪيو آهي ۽ سنڌ اندر هڪ سماجي انقلاب آندو آهي. سگا کي دنيا ليول تي پرکڻو پوندو. ون يونٽ جي ٽٽڻ کانپوءِ سنڌ جي ذهين ۽ قابل ماڻهن سنڌي ماڻهن جي فلاح ۽ بهبود لاءِ سگا جو بنياد رکيو ۽ سماجي شعور پيدا ڪيو. مورو سگا شاخ ان جو تسلسل آهي. ساٿين کي جس آهي.

شاعري اندر جي احساسن ۽ جذبن جي ترجماني آهي. اڄ سنڌ جي اندر ڪيترائي نوجوان بهترين شاعري ڪري رهيا آهن. سنڌ ۾ ڀٽائي کانپوءِ شيخ اياز پيدا ٿيو، جيڪو پنهنجي دور جو بهترين شاعر رهيو آهي. ان بعد امداد سولنگي پنهنجي نئين نڪور شاعري ٻڌائي ۽ محفل کان داد حاصل ڪيو. آخر ۾ راڳي عابد سولنگي ڪلام ٻڌائي سامعين کي جهومائي ڇڏيو ۽ اهڙي طرح سگا مورو طرفان ڪتابي ميلو پنهنجي پڄاڻي تي پهتو.