استاد بخاري (فن فڪر ۽ شخصيت) ـ اڪرم حيدري

 

ـ 09 نومبر ورسي جي نسبت سان

استاد بخاري سنڌي ادب جي هڪ اڻ وسرندڙ ۽ انمول شخصيت آهي. انهن جو اصل نالو محمد شاھ بخاري هو، پر ادبي دنيا ۾ استاد بخاري جي نالي سان مشهور ٿيو. سنڌي ادب جي آسمان تي انهن جو نالو هڪ روشن ستاري وانگر آهي، جيڪو نہ رڳو الفاظن سان دلين کي روشن ڪري ٿو، پر فڪر ۽ شعور جا روشن پيمانا پڻ متعارف ڪرائي ٿو. استاد بخاري نہ صرف هڪ شاعر، تخليقڪار ۽ ادبي مفڪر هئا، پر هڪ استاد، هڪ فڪري قائد، ۽ سماجي شعور جي علمبردار بہ هئا. انهن جون ادبي خدمتون سنڌي ٻولي، ادب، ثقافت، ۽ تعليم ۾ اهڙي شدت سان گڏجي ويون آهن جو انهن جو اثر اڄ بہ زنده آهي ۽ ايندڙ نسلن کي راھ ڏيکاري ٿو.

1.       ادبي تحرڪ ۽ تخليقي جھان:

استاد بخاري جي ادبي زندگي هڪ فڪر جي فضا، هڪ لفظن جي لوڪ، ۽ هڪ تخليق جي تپش سان ڀريل هئي. انهن جا ڪتاب، افسانا، ڪهاڻيون، ۽ شاعريءَ جون تخليقون سنڌي ادب جي نئين راھ کولي ڏنيون. انهن جو ادب سنڌي سماج جي هر پهلو، ثقافتي پهچ، ۽ تعليمي حاصلات جو آئنو آهي. استاد بخاري جي تخليق ۾ ماڻهن جي زندگيءَ جا رنگ، محنت جا سر ڌرتي  ۽ قوم جي محبت جا سُر هڪ گڏيل درياءَ وانگر وهندا آھن

بيت :

جو قوم جياري اهو جيئندو رهندو

جو عام اجاري اھو جيئندو رهندو

مونکي تاريخ تقدير ڏني پڪ آھي

جو سنڌ سنواري اھو جيئندو رهندو.

انهن جا الفاظ، لفظن جا جادو، ۽ بيتن جا سُر سنڌ جي سماجي، ثقافتي، ۽ فڪري فضا کي نئين روشني سان مالا مال ڪن ٿا. استاد بخاري جو ادب هميشہ زندگيءَ جي سچائي، محبت، ۽ جدوجهد جي ترجماني ڪندو آهي.

2.       تعليمي خدمتون:

استاد بخاري نہ صرف تخليقڪار، پر هڪ استادِ پڻ ھئا پھرين پرائمري استاد بعد ۾ ليڪچرار ٿيا. انهن سنڌي ٻوليءَ ۽ ادب کي پنهنجي تدريس، نصاب سازي، ۽ شاگردن سان تعلق ذريعي پروان چڙهائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. استاد بخاري جو مقصد هميشہ اهو رهيو تہ هر نسل سنڌي ادب جي قيمت سمجهي، زبان جي مٺاس محسوس ڪري، ۽ فڪر جي وسعت حاصل ڪري.ڌرتي جي ڌرتي دشمني سندن رت ۾ شامل ھئي.

بيت:

اغيار سان اقرار ڪيئن اھو ٿيندو

۽ يار سان انڪار اھو ڪيئن ٿيندو

استاد بخاري کي کڻي دفن ڪريو

ڌرتيءَ کان ڌار اھو ڪيئن ٿيندو.

انهن جي تعليم شاگردن لاءِ صرف علم جي روشني نہ، پر زندگيءَ جي راھ ۽ شعور جي ستارو هئي. استاد بخاري جي هر سبق ۾ الفاظ جي تجنيس، معنوي ربط، ۽ فڪري تناظر اهڙي طرح موجود هو جو شاگردن جو دل ۽ دماغ ٻئي روشن ٿيندا هئا.

بيت :

ويھي تون نہ وسار متان تون بہ نہ وڃي وسري

ڏکيا سکيا ڏينھڙا گونگر منجھ گذار

انھن جي لھ سار جيڪي سارن توکي سڪ سان

استاد بخاري جي تدريس ۾ تجنيسِ حرفي، قافيہ، رديف، ۽ معنوي هم آهنگي اهڙي هئي جو شاگرد لفظن جي جماليات ۽ فڪر جي گهرائي ٻنهي سان روشناس ٿيندا هئا.

3.       ادبي تنظيمون ۽ فڪري قيادت:

استاد بخاري پنهنجي زندگيءَ ۾ ڪيترين ئي ادبي تنظيمن ۾ سرگرم رهيا ۽ سنڌي ادب کي جديد دور سان هم آهنگ ڪرڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. انهن سنڌي محفلن ۽ ادبي مجلسن کي هڪ نئين روح سان مالا مال ڪيو، نئين سرشتي، نئين سرسري، ۽ نئين فڪري راھ متعارف ڪرائي.

انهن جي قيادت ۽ ادبي فڪر سنڌي ادب ۾ هڪ روشن چراغ وانگر آهي، جيڪو هميشہ نون شاعرن ۽ ادبي شخصيتن کي راھ ڏيکاري ٿو.

4.       صحافتي خدمتون ۽ شعور جي آگاهي:

استاد بخاري سنڌي صحافت ۾ پڻ هڪ روشنيءَ جو چراغ هئا. انهن اخبارن، رسالن ۽ اشاعتي مواد ۾ ادب، ثقافت، ۽ سماجي شعور کي اڳتي وڌايو. انهن جا مضمون ۽ تحريرون نہ صرف ادبي لحاظ سان ممتاز هيون، پر سماجي شعور ۽ قومي شعور جا بہ روشن پيمانا کولي ڇڏيا.

استاد بخاري ريڊيو جي دنيا ۾ 1976ع ۾ پير پاتائين ۽ سندس پهريون ڪلام منظور سخيراڻي جي آواز ۾ جھر جهنگ مشهور ٿيو:

ڪلام:

دنيا ڏاڍي ساڙولي ڏيندئي ڪانہ ڏسڻ

مون ڏي نيڻ نہ کڻ

انهن جي پهرين ڪلام سان سنڌي عوام ۾ هڪ نئون جوش، نئون شعور، ۽ نئون احتجاج پيدا ٿيو. استاد بخاري جو هر لفظ، هر سُر، ۽ هر بيت سنڌي عوام کي پنهنجي سچائي ۽ فڪر سان ملائي ٿو.

5.       ڪتاب، شاعري.

استاد بخاري جا ڪتاب ۽ شعري مجموعا سنڌي ٻوليءَ ۾ هڪ نئون انداز، هڪ نئون رنگ، ۽ هڪ نئون سُر متعارف ڪرائين ٿا. انهن جو ادب سنڌي عوام جي محنت، جدوجهد، محبت، ۽ ثقافتي ورثي جو روشن عڪس آهي.پاڻ صوفياڻو ڪلام بہ خوبي سان ادا ڪيو اٿائين.

بيت.

ننڊ ڪندي نابود ٿيون جاڳي ٿا جھلجون

ھٽندي رھندي ھيسجون وڌندي ٿا وڍجون

چچرجون ٿا چپ ڪئي ڪڇندي ٿا ڪسجون

اڙجو ٿا اڙجون ھن ڪاري کاڌي ڪاڪ ۾

استاد بخاري اسان وٽ موجود ناھي پر سندس فڪر اڄ بہ زندھ آھي.

منظور سخيراڻي جي آواز ۾

سندس ڪلام جا ٻول آھن.

ڪلام...

استاد آخر ھلڻون آ ھن دنيا کي ڇڏڻو آھي

جي جيئڻو ٿئي دل دل ۾ ڄم مصروف آھي تن من دم

ھي ڪم ھي ڪم ھي غم ھي غم

مصروف آھي تن من دم

استاد بخاري جي ھڪڙي ڪافي جنھنجو جو موضوع پراڻو آهي پر احتجاج ۽ فڪر نئون ھو جيڪو امر ٿي ويو.

ڪافي:

مان ڪيئن سيج سمهان منھنجا ماروئڙا منهنجا سانگيئڙا پڌري پٽ سمهن.

انکان علاوہ منظور سخيراڻي جي آواز ۾ ھڪ ٻيو تمام مشھور گيت آھي...

ڪلام...

ھر ڪم ڪار ۾ ٻہ چار مجبوريون

تنھنجي پيار ۾ ھزار مجبوريون

استاد بخاري جي ھڪ بھترين عروضي غزل گو شاعر پڻ ھو آھي.سندن ھڪ تمام اوائلي ۽ پياري غزل آھي.

غزل:

حسن کي ڳورو ڪيم ۽ عشق کي ھلڪو ڪيم

ھيئن ڪرڻ کپندو نہ ھو مونکي الائي ڇو ڪيم

        I.            بند

خوش نہ ٿي ناصح نمازي

مونکي مسجد ۾ ڏسي.

منھنجي نيت نينھن جي ھئي سونھن کي سجدو ڪيم.

      II.            بند

پاڻ کي تڪليف ڏئي دل جي دل راضي رکيم.

جسم جو ٿورو کنيم پر روح تي ٿورو ڪيم.

   III.            بند

حسن جي آڱر وٺي ھڪ ٻار جيان ھلندو رھيس.

زندگي جو پيچرو اوکو ائين سوکو ڪيم.

   IV.            بند

زلف ڪنھن جي جا کڻي زنجير پاتم پيار جي.

روح ھو رولاڪ سو رولاڪ کي سوگھو ڪيم.

      V.            بند

حسن آھي بي بھا ۽ دل بہ آھي بي بھا.

بي بھا تي بي بھا ڏئي بي بھا سودو ڪيم.

   VI.            بند

عقل کي ڪجھ اعتراض آھي ۽ دل کي اعتبار

ھن ٿورو ڇنبيم ۽ ھن کي البيلو ڪيم.

شاھ عبدللطيف ڀٽائي ۽ سچل سرمست کان پوءِ استاد بخاري واحد شاعر آھي، جنھن کي گائڪي جي ميدان ۾ شھرت حاصل ڪئي.

6.       ادبي ورثو:

استاد بخاري جو ادبي ورثو صرف تخليقي ڪم تائين محدود ناهي، پر انهن جو اثر سنڌي ادب، ثقافت، تعليم، ۽ سماج تي هڪ روشن انقلاب آهي. انهن جو لکڻ، تدريس، ۽ ادبي قيادت نئين نسل لاءِ هميشہ هڪ چراغِ راھ بڻيل آهي.

استاد بخاري جو اندازِ بيان، تجنيسِ حرفي، ۽ ادبي صنف سنڌي ادب ۾ هڪ مثال بڻجي ويو آهي. انهن جا لفظ، بيت، ۽ ڪلام هميشI سنڌي شعور کي جاڳائيندا رهندا.

استاد بخاري کي ڀيٽا...

چيٽ جي هوائن جھڙا هلڪا جھونڪا، لفظن جي مٺاس، ۽ معني خيز اظهار سنڌي ثقافت ۽ انساني حسن کي اجاگر ڪن ٿا.

آخري لفظ:

استاد بخاري جي سنڌي ادب ۾ خدمتون بي شمار آهن. انهن جو لکڻ، تدريس، ۽ سماجي خدمتون سنڌي ادب، ثقافت، ۽ سماج لاءِ هميشI اهم رهنديون. انهن جو ادبي ورثو اڄ بہ زندھ آهي، ۽ ان مان نون تخليقڪارن، شاعرن، ۽ ادبي شخصيتن کي نئين روشني، نئين سوچ، ۽ نئين فڪر حاصل ٿي رهي آهي. استاد بخاري جو جڳتِ ادب ۾ مقام هميشہ بلند رهندو، ۽ انهن جو نالو سنڌي ادب جي آسمان تي هميشہ روشن رهندو. استاد بخاري جو فن، انهن جو فڪر، ۽ انهن جو شعور سنڌي عوام ۽ سنڌي ادب جي دلين ۾ هميشہ زنده رهندو، ۽ انهن جي ياد ۾ سنڌي ادب جي تاريخ هميشہ روشن رهندي. آخر ۾ آئون ھن مضمون کي استاد جي چيل چئوسٽو تي ختم ڪندس.

ھونئن تہ مٽي جي چپٽي آهيان.

جئي سنڌ تہ ڌرتي آھيان

سانگين سان گڏ سالگره مان

وڇڙي ويس تہ ورسي آھيان

Previous Post Next Post