حادثي جي متاثرين جو علاج معالج ۽ بحالي لاءِ ضروري سھائتا!... | مٺل جسڪاڻي

سرڪاري اسپتالن ۾ جيڪڏھن سھولتون ھجن، تہ وت آھر ھلندڙ خيراتي ۽ نفعو ڪمائڻ لاءِ ڪاروباري يعني خانگي اسپتالن ڏانھن غريب ۽ وچولي طبقي وارا تہ ڇا، سکيا ستابا بہ مُنھن نہ ڪن، رُخ نہ رکن بنا ڪجهہ ڪرڻ يا ٽل سل سان جيڪڏھن گذارو ٿئي، تہ ڪير بہ گذر سفر نہ ڪري. گذر سفر جا ذريعا ججها ۽ اطمينان بخش ھجن، تہ ٿوري اجرت واريون ڏکيون مزدوريون ۽ ملازمتون ڪير ڇو ڪري؟ گهر ھوندي بي گهر، ڏينھن رات سفر جھڙو ڏکيو روزگار يعني ڊرائيونگ بہ خوشي مان تہ ڪير بہ ڪونہ ٿو ڪري.

سماجي ۽ معاشي تنگين جي ڪري وقتي بيزاري تہ ممڪن آھي، پر ساھہ ڪنھن کي مٺو ڪونھي؟ خودڪشي جھڙيون ڇڇورپايون گهٽ علمي سبب ٿين ٿيون، پر جيڪڏھن واجب تعليم ۽ تربيت تي ڌيان ھجي، سڀني جي سکيا ممڪن ھجي، تہ اتفاق جھڙا نقصان، ھاڃا ڪونہ ٿين. نہ ڪو اپاھج ٿئي، نہ ئي ڪو عمر کان اڳ ابدي ننڊ سمھي.

معمول بڻيل روزاني روز جا رستي روڊ ۽ ڪڏھن ڪڏھن ريل، تہ ڪڏھن وري ھوائي حادثا، سڀ جا سڀ صرف حادثي جي شڪار فرد نہ، ان فرد جي سڄي خاندان تي قيامت گذرڻ جھڙا واقعا آھن. انھن مان ھر ھڪ واقعو ڏيل ڏڪائيندڙ، حيراني ۽ پريشاني جو سبب بنجندڙ ھجڻ ڪري، ننڍڙو معمولي حادثو بہ ڪير بہ ڪونہ ٿو چاھي، پر جيئن پوءِ تيئن وڌيڪ حادثا ٿي رھيا آھن. متاثرين جون مشڪلاتون وڌي رھيون آھن. خاندان بي يار و مددگار ٿي رھيا آھيا آھن. جيئڻ ڏکيو ٿي رھيو آھي.

حادثن جي حوالي سان لکجي، تہ ڪھڙي ڪھڙي حادثي جو حوالو ڏجي، ڪھڙي جو ڇو نہ ڏجي؟ ھر حادثو صرف ڌيان نہ ٿو گهري، حادثي جي شڪار جي ھر ممڪن مدد بہ گهري ٿو.

ويجهڙائي ۾ حيدرآباد ـ ٺٽو روڊ تي ھڪ دردناڪ حادثو ٿيو آھي. اخباري خبرن مطابق ھڪ ئي ڳوٺ ماڻڪ بھراڻي جا ڪي سورھن ـ سترھن بھراڻي، ھڪڙي سوزوڪي ۾ سوار ٿي، محنت مزدوري ڪرڻ لاءِ ويندي، حادثي جو شڪار ٿيا، تہ چار ـ پنج (ھڪ اخبار موجب ست) وفات ڪري ويا، سورھن زخمي حيدرآباد اسپتال پھچايا ويا، جن مان چئن جي حالت ڳڻتي جوڳي ھجڻ سبب ڪراچي موڪليا ويا.

ٻين وانگر ھن حادثي جي شڪار پورھيتن پڻ، پورھئي جي اجوري مان پنھنجو پنھنجو ڪٽنب ڪيئن پئي پاليو ھوندو؟ اھو سوال اھم نہ آھي. اھم سوال اھو آھي، تہ ھڪڙي ڳوٺ جي ساڳي ذات وارن ۾ ڪي تہ پاڻ ۾ ويجها عزيز بہ ھوندا. جن مان فوت ٿيل ۽ زخمي، مختلف عمر وارا بہ ھوندا. ڪو نوجوان گهوٽ ھوندو، ڪو اھل ايال جو اڪيلو ڪمائيندڙ ھوندو، ڪنھن جا معصوم ٻار ھوندا. ڪنھن جا پيرسن والدين ھوندا. ڪي ننڍن ڀائرن ۽ ڀينرن جا ڀرجهلا ھوندا. ڇا ڇا نہ ھوندا ۽ ڇا ڇا ھوندا؟...

ھر ھڪ حادثو ڌيان ڇڪائي ٿو، ھر ھڪ حادثو پريشان، پشيمان ڪري ٿو، پر ھڪ ئي ڳوٺ جي سورھن ـ سترھن پورھيتن سان پيش آيل ھي اجتماعي حادثو وسري نہ پيو!

ھي حادثو نہ وسرڻ جو اھم سبب مھانگائي، غربت، ٻئي جي ڪم اچڻ جو رجحان نہ ھجڻ، ٻئي جي مالي سھائتا ممڪن يا ناممڪن جي مشڪوڪ صورتحال آھي.

پڇجي بہ تہ ڪنھن کان پڇجي، عرض ڪجي بہ تہ ڪنھن کي عرض ڪجي، خبر وٺجي بہ تہ ڪھڙي ڪھڙي حادثي جي، ڪيئن وٺجي، تہ حادثي جي شڪار پورھيتن ۽ انھن جي ڪٽنبن جي ڪنھن سار لڌي؟ ڪنھن ڪھڙي مدد ڪئي؟

حادثا ھاڻ ايترا عام ٿي رھيا آھن جو متاثرين سان ڏک ۾ شريڪ ھجڻ جو لفظي اظھار، مذمت ڪرڻ جا سلسلا بہ ڄڻ تہ رڪجي ويا آھن!

مطالبا بہ سدائين ٿيندا رھيا آھن، پر حادثا بہ روزاني روز ٿي رھيا آھن، جنھن ڪري متاثر خاندانن جون حالتون ڳڻتي جوڳيون ٿيڻ بہ معمول آھي. ضرورت ان امر جي آھي، تہ صرف مطالبا، صرف اعتراف ۽ صرف ارادا ۽ رٿابندي ڪرڻ سان، حادثا ٿيڻ بند تہ ڇا، گهٽ ٿيڻ بہ ممڪن نہ آھي. جيستائين ممڪن ٿين، تيستائين حادثي جي متاثرين جو علاج معالج ۽ بحالي لاءِ ضروري سھائتا ٿيڻ گهرجي.

 

پروفيشنل ذميواريون ادا ڪندڙ صحافين جي تحفظ جو سوال | ڊاڪٽر اسلم پرويز عمراڻي

ميرپور ماٿيلو جي بھادر صحافي نصر اللہ گڏاڻي جي شھادت کان پوءِ سوشل ميڊيا تي نہ صرف سخت مذمت ڪئي وئي، پر اُنھي ھڪڙي اھڙي سياسي تحرڪ کي جنم ڏنو آهي، جنھن سبب سردار، ڀوتار ۽ جاگيردارن جي انسان دشمن روين جي مذمت پئي ٿئي. اھو ھڪ وڏو سبب ھو، جنھن جي ڪري شھيد جي جي جنازي نماز تي ھزارين ماڻھو گڏ ٿيا. ھڪڙي طرف قاتلن ۽ قتل جي سازش ڪندڙن جي مذمت پئي ٿئي تہ ٻئي طرف سنڌ جي سياست تي نظر رکندڙ سوال پيا اُٿارين تہ جيئن ناظم جوکيو جي بھادري ۽ شھادت جو سودو سندس مائٽن ڪري ڇڏيو، يا وقت سان گڏ جان محمد مھر ۽ عزيز ميمڻ جي قتل جي سازش ڪندڙ نه پڌرا ٿيا ۽ نہ ئي گرفتار. تنھنجي ڪري متان نصر اللہ گڏاڻي جو ڪيس بہ وقت گذرڻ سان نڌڻڪو نہ ٿي وڃي.

صحافي برادري به نصر اللہ گڏاڻي جي معاملي ۾ مختلف موقف رکي ٿي. ڪجھه ٿورن صحافين جو خيال آهي تہ نصر اللہ کي معاملي فھمي کان ڪم وٺڻ گهرجي ها، کيس سياست ۽ صحافت ۾ فرق ڪرڻ گهرجي. ڪجهھ صحافي دوستن جو خيال آهي تہ سنڌي ميڊيا جا مالڪ، بي باڪ بھادر صحافين سان مشڪل وقت ۾ ساٿ ڪون ٿا ڏين. ڪجھه صحافي دوستن جو خيال آهي تہ پريس ڪلبن کي نون صحافين جي تربيت ڪرڻ گهرجي تہ جيئن ھو خبر ڳولڻ، ٺاھڻ ۽ تجزيو ڪرڻ سکن. ڇاڪاڻ تہ تربيت بنا صحافي پوليس عملدارن ۽ ڀوتارن جي چمچاگيري کي صحافت سمجھن ٿا. ڪجھه صحافي دوستن جو خيال آهي تہ خود صحافتي تنظيمون به انيڪ سوالن هيٺ آيل آهن ۽ اڪثر صحافي دوست به قلم ۽ لوگو جي زور تي جيڪي پاڻ کي هر احتساب ۽ صحافتي اصولن کان بالاتر سمجهن ٿا، اُنھن تي بہ سنجيده گفتگو جي ضرورت محسوس ڪئي پئي وڃي.

ڪجھه صحافي دوستن جي نظر ۾ ميڊيا مالڪن کي اھڙا صحافي وڻن ٿا جيڪي جي حضوري جي صلاحيت رکندا ھجن. جيڪي صحافت ۽ اشتھارن جي نالي ۾ بليڪ ميلنگ جا ماھر ھجن. سندن خيال ۾ نصر اللہ گڏاڻي وارو اُڀار اھڙن ٺوڳين جي ٺاهه سان ٺاھيل عمارت کي ڊاھي ڇڏيندي. جڏهن تہ ٻين صحافين مطابق، ميڊيا مالڪ ۽ سندن مينيجمينٽ صحافين کي رپورٽنگ عيوض اخبار جون ڪاپيون هلائڻ لاء مجبور ڪري ٿي تہ هيتريون ڪاپيون هلائيو نہ تہ توهان کي هٽائي ٻيو رپورٽر رکنداسين. صحافي رپورٽنگ بہ مفت ۾ ڪري ۽ وري مٿان انهن ادارن جو ذاتي نوڪر بڻجي اخبار جو هاڪر بڻجي ڪاپيون کپائي. وري اداري وارا ايئن فون ڪندا تہ جيئن صحافي انهن جو ذاتي نوڪر هجي. سندن خيال ۾ حڪومت کي اهڙن سنڌي ادارن خلاف نوٽيس وٺي انهن ادارن جا اشتهار بند ڪرڻ گهرجن. ڇاڪاڻ تہ ڪافي ميڊيا مالڪ ھر دور جي حڪمرانن جي ٽيڪ تي عدالتي حڪمن جي پڻ نافرماني ڪندي ھميشـ پنھنجي صحافي ملازمن کي پگھارن, الائونسز, توڙي ويج بورڊ تحت پگھار ناھن ڏيندا , نـ قانوني رولز ريگيوليشنس تي عمل ڪيو ويندو آھي. سٺن باشعور صحافين جي علمي بصيرتي معيار ۽ جرئت سان سچيون خبرون شايع ڪرڻ کي ڪڏھن سماجي تبديلي واري اثر جو احساس ناھي ڪيو ويندو، نـ ئي سندن جاني مالي حفاظتي اھم مامرن کي ڪا ترجيح ڏني وئي آھي , نتيجي ۾ صحافت جا سنڌي خانگي ادارا رياست جي ھڪ ٿنڀي طور پنھنجي پيڙھـ ۾ رڳو باضمير قلم ڌڻين جون جانيون دفن ڪندا ٿا رھن. مقتول صحافين جي عيال جي ڪا مالي مدد ناھي ڪئي ويندي . صحافين جي ملازمتي حقن کي ڀوتارن ۽ وڏيرن جاگيردارن واري ورتاءُ وانگر سندن حقن جي حاصلات ۽ ٻچن جي مستقبل جي ڪا بہ سھوليت موجود ناهي .نہ ئي ڪو پريس وارو ادارو ڪنهن صحافي کي ڪا انشورنس واري سهولت ئي نہ ٿو ڏئي جنهن سان ڪنهن خراب صورتحال ۾ صحافي جو علاج ٿي سگهي يا وري ان جي وڃڻ بعد سندس گهر وارن جي ڪا مدد ٿي سگهي.

سندن خيال ۾ سنڌ ۾ جيڪڏهن سڄي دنيا ۾ يا مهذب سماجن وانگر صحافتي تنظيمون/ اخبارن جا مالڪ ڪنهن صحافيءَ کي ملازمت ڏيڻ کان اڳ پريس ڪلب/ مقامي صحافتي يونين کان سرٽيفڪيٽ/ اين او سي گهرن تہ بھتر ٿيندو. سندن خيال ۾ صحافتي تنظيمون بنيادي ڪم کي ڇڏي رڳو واقعن ۽ حادثن تي ردعمل ڏيڻ تائين محدود ٿي ويون آھن. انھن جو اصل ڪم صحافين جي بنيادي مسئلن ويج بورڊ ايوارڊ،صحافين جي قلم جي آزادي ۽ ملڪ ۾ موجود صحافين جي ڀلائي وارن قانونن تي عمل ڪرائڻ لاءِ جدوجھد گھرجي.

ھنن سمورن راين ۽ خيالن کي پڙهڻ کانپوءِ مون کي لڳو تہ صحافتي برادري جا پنهنجا مسئلا تمام گھڻا گنڀير آھن ۽ انھن کي حل ٿيڻ گھرجي. اسان جا صحافي دوست سخت گرمي، سردي ۽ خطري وارين حالتن ۾ رپورٽنگ ڪن ٿا، پر بدلي ۾ کين نہ پورو معاوضو ملي ٿو ۽ نہ سماج مان سٺي موٽ. انهن سمورين حالتن جي باوجود اسان جا بھادر صحافي دوست زندگي جو خطرو کڻي رپورٽنگ ڪن ٿا، خاص طرح سان اتر سنڌ جي ننڍن وڏن شهرن ۾ جتي سرداري ۽ جاگيرداري نظام سبب سندن حياتي خطري ۾ رھي ٿي.

جيستائين ھن سرداري، جاگيرداري ۽ ڀوتارن واري نظام جي ڳالھه آھي ۽ جيڪي سندن چمچاگيري ڪن ٿا، اُنھن کي سمجهڻ گهرجي ته سردار، ڀوتار ۽ جاگيردار وقت ۽ تاريخ جي طاقتور ڦيٿي اڳيان ائين چيڀاٽجي ويندا جيئن يورپ ۽ آمريڪا ۾ ٿيو، جيئن روس، چين، ويٽنام ۽ ٻين ملڪن ۾ ٿيو هو. سوال اهو ناهي ته سرمائيداري ايندي يا سوشل ازم، پر اصل ڳالهه اها آهي ته ڀوتارن جي بدبودار نظام کي ته مرڻو ئي مرڻو آهي ۽ انهي ۾ اسان جي سياسي ڪارڪنن ۽ صحافين کي ڪو به شق نه هجڻ گهرجي. نصر الله گڏاڻي تاريخ جي سوڀاري قوتن جو ساٿي هو سندس نعرو ” ڀوتار ماء فوٽ“ امر ٿي ويندو. پر اهڙي دور اچڻ کان اڳ ۾ اسان سڀني کي پنهنجي ٻڌي ئي وڌائڻو پوندو ۽ تنظيمي ۽ سياسي اختلاف ختم ڪري عوام جي ڀلائي جو ڪم ڪرڻو پوندو ۽ انهن کي جاڳرتا ڏيڻي پوندي.

نصر الله گڏاڻي جي شهادت جي سوشل ميڊيا تي خبر ايندي ئي سنڌ جا ننڍا وڏا شهر سوڳ ۾ بند ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ مقامي طور تي نوجوانن احتجاج ڪرڻ شروع ڪيو، ۽ جتان جتان نصرالله جي جنازي جي ايمبولنس گذري اتي هزارين ماڻهن سخت گرمي جي باوجود سندس ديدار ڪيو ۽ ان مٿان گل پاشي ڪئي. ۽ پوري سنڌ مان هزارين ۽ لکين ماڻهن نصر الله جي ڳوٺ ڏانهن روانگي شروع ڪئي. جنهن جي نتيجي ۾ سندس جنازي نماز گهڻن وڏن سياسي ليڊرن کان وڌيڪ ماڻهن جو سياسي شعوري اجتماع ثابت ٿيو. اهو پهريون دفعو ناهي ٿيو ان کان پهرين سوشل ميڊيا تي جڏهن بحريه ٽائون خلاف مهم هلي ته لکين ماڻهو بحريا ٻاهران احتجاج ڪرڻ لاءِ گڏ ٿي ويا. سوشل ميڊيا تي جڏهن حيدرآباد اندر نوجوان ڪاڪا جو قتل افغاني پٺاڻن هٿان ٿيو ته پوري سنڌ ۾ عوام پاڻ مرادو احتجاج ڪيو ۽ افغاني هوٽلن جو بائيڪاٽ شروع ٿي ويو جنهن سان انهن کي روزاني ڪروڙين رپين جو نقصان ٿيو ۽ انهن جو قبلو درست ٿي ويو. انهن سمورن واقتن ۾ سنڌ جو سياسي ۽ قومپرست ڌريون عوام جي احتجاج جي اڳواڻي ڪري نه سگهيون ۽ عوام جي مزاج کي سمجهي نہ سگهيون.سنڌ جو پڙهيل لکيل نوجوان جنهن تڪليف ۽ پريشاني ۾ آهي اها کيس آهستي آهستي بغاوت ڏانهن وٺيو پئي وڃي. ان جي ڪري سوشل ميڊيا تي ڪڏهن احتجاج جي مهم ٿي هلي ته اهي نوجوان اڳتي نڪري اچن ٿا.

سنڌ جي سياسي ڌرين لاءِ اهو سوچڻ جهڙو مقام آهي تہ هو پنهنجي پاڻ کي عوام سان ڪيئن گڏ رکن ۽ سندن قيادت ڪري سگهن. جيڪڏهن ائين نہ ٿيو ته سنڌ جو نوجوان انارڪي ڏانهن ويندو ۽ سنڌ جون سياسي ڌريون سنڌي سماج کان ڪٽجي ڌار ٿي وينديون. ان جو هڪ مظهر اسان کي الڪشن ۾ به ڏسڻ لاءِ ملي ٿو، جڏهن سنڌ جي سياسي ۽ قومپرست ڌرين جا ڏينهون ڏينهن ووٽ گهٽجي هاڻ وڃي ڪجهه هزارن ۽ سون ۾ بچيا آهن ۽ جيڪڏهن اسان جي سياسي ۽ قومپرست ڌرين نصرالله جهڙن ڪردارن جي مالڪي نہ ڪئي ته پوءِ انهن جو نالو بہ تاريخ جي سياهه پنن ۾ ئي لکيو ويندو.

 

بهادر صحافي نصرالله گڏاڻي جي شهادت،صحافي تنظيمون ظلم خلاف گڏ ٿين !!! | محمد اسماعيل لانگاھ

ٻه ڏينهن اڳ عوامي آواز سٿ جي اٿي ۽ سنڌ جو بهادر صحافي نصرالله گڏاڻي تي قاتلاڻو حملو ڪري شهيد ڪيو ويو جيڪو زخمن جا تاب نه سهندي اڄ صبح ويل وڃي مالڪ حقيقي سان پاڻ ته مليو پر سنڌ سميت پوري ملڪ جي هزارين صحافين کي سوڳوار بڻائي پنهنجي وني کي بيواه، جيجل امڙ پي ڀائرن کي بي سهارا ۽ پنهنجي معصوم ٻارن کي يتيم بڻائي سنڌ کان موڪلائي ويو نصرالله گڏاڻي جي شھادت سنڌ سرڪار جي ناقص نظام تي هڪ اهڙو ڪارو داڳ لڳايو آهي جيڪو ڪنهن آبزم زم سان به نٿو ڌوپجي سگهي خير موت ته برحق آهي شھيد نصرالله گڏاڻي سنڌ جي ظالم سرداري نظام کي للڪاريندي مهاڏو اٽڪايو پر آڻ نه مڃي عالمي ليول جي صحافي تنظيمن لاء هڪ پيغام ڇڏيو آهي ته صحافين سان تعزيت نه پر ظالمن کي طاقت ڏيکارڻ جو وقت آهي پوء موت ڇو نه اچي وڃي هن وقت اتر سنڌ جي صحافين کي محدود رکڻ  لاء جهڙي نموني باه ٻاري وئي آهي اها انتهائي خطرناڪ موڙ تي اچي بيٺي آهي جيڪا رت جي راند هاڻي ايتري قدرخطرناڪ ٿيندي پئي وڃي جو انجو خاتمو ٿيڻَ ناممڪن نظر اچي رهيو آهي ۽ ان ۾ اتر سنڌ ھن وقت تعليم يافته ماڻھن ۽ صحافين لاء ڄڻ وانا وزيرستان بڻجي وئي آهي جنهن کي ذاتي مفادن خاطر گولين جو کاڄ بڻايو پيو وڃي جنهن ۾ ڪيترن ئي تعليم يافته ماڻھن توڙي صحافين کي جانين جو نذرانو ڏيڻو پيو آهي پر افسوس جو ڪنهن به صحافي جي ناحق خون واري ڪيس ۾ ملوث ڪو جوابدار ڪيفر ڪردار پهتو هجي

 وڏي گهري سازش تحت سنڌ ۾ صحافين جي آواز کي دٻائڻ لاء هڪ بهادر ورڪنگ جرنلسٽ جاکوڙي صحافي نصرالله گڏاڻي کي سرعام گولين جو کاڄ بڻايو ويو۽  باقي صحافين ۾ هڪ خوف جي لهر پکيڙڻَ جي ڪوشش ڪئي وئي آهي ان کان پهرين به سنڌ صحافين لاء ٻرندي رهي ڪيترائي صحافي گولين جو کاڄ بڻائي شھيد ڪيا ويا آهن هن وقت نصرالله گڏاڻي جي شهادت سنڌ تي سڪتو طاري ڪري ڇڏيو هر اک آلي ۽ ڀنل آهي جيڪا هن معاشري لاء انتهائي خطرناڪ ۽ ڳڻتي جوڳي لهر تصور ٿي وئي آهي بهادر صحافي نصرالله گڏاڻي جي شھادت سان هزارين مظلوم مسڪين ماڻھن جو قتل ٿيو آهي جڏھن هڪ صحافي هزارين ماڻھن جو ڀرجهلو ۽ آواز بڻجي ٿو ته انجو قتل هزارين 

ماڻھن جو قتل محسوس ٿئي ٿو ۽ نصرالله گڏاڻي جو قتل تي جيترو افسوس ڪجي اهو گهٽ آهي مطلب ته اسين ملڪ کي آزاد ته آزاد سمجهون ٿا پر هتي هر اهو ماڻھون خوفزده آهي ۽ جيئڻ جو حق انهن کي آهي جيڪي ظلم ڏاڍ جي غلامي ڪنٿا ۽ غريب مظلوم کي هروقت پنهنجي عزت پائمال ٿيڻَ سميت موت جو ڊپ رهي ٿو هتي جيڪوصحافي قلم وسيلي هن قوم جو محافظ بڻجڻ جي ڪوشش ڪري ٿو انکي راه تان هٽائڻ لاء ڪيترائي هٿڪنڊا استعمال ڪيا وڃن ٿا ۽ سنڌ جو اتر سنڌ علائقو صحافين لاء وانا وزيرستان بڻجي ويو آهي، غريب مسڪين مظلوم ماڻھن لاء نوگو ايريا بڻجي ويو آهي جتي صحافت ڪرڻَ سمجھ زندگي تان هٿ کڻڻ جي مترادف لڳي ٿو ڏاڍ ظلم جي ڪاري رات قائم ڪري قانون ۽ انصاف کي ايترو ته ڪمزور ڪيو ويو آهي جو ڪنهن به قلم ڌڻي جي جان محفوظ ناهي سنڌ ۾ صحافين جو وڏو وير سنڌ جي سرداري نظام سان آهي ۽ سرداري نظام کي سرڪاري مشينري جي حمايت حاصل آهي سردار ۽ سرڪاري ٻئي صحافي دشمن پليٽ فارم تي گڏ آهن اهي هن وقت بلڪل گردش ۾ آهن جنهن ذريعي غريب عوام سان ظلم ۽ ويڌن وڌندو پيو وڃي ۽ صحافي نٿو چاهي ته ڪو مسڪين ڪنهن ظالم جي ظلم جو شڪار ٿئي سنڌ ۾ هن وقت صحافي، سردار ۽ سرڪار آمهون سامهون آهن اهو بلڪل سچ آهي ته ظالم ته فنا ٿيڻو آهي پر ظلم تاقيامت رهڻو آ سو هي راند هن وقت خطرناڪ موڙ تي اچي بيٺي آهي جنهن جو پهريون نشانو صحافي بڻجي ويا آهن اتر سنڌ ۾ صحافي دشمن پکڙيل هن رت جي راند بند ڪرڻ لاء قانون کي فوري طور قدم کڻڻ گهرجي اتر سنڌَ ۾ جيڪا رت جي راند شروع ٿي وئي آهي انجو اهم سبب اهو ئي آهي ته اتي سرداري نظام نافذ ڪيو ويو آهي جنهن جو ڀوائتو اثر سڄي معاشري مٿان حاوي ۽ مسلط ٿي ويو آهي پر اسانجي حڪومت قانون انصاف جي هٿن ۾ اهڙيون ته هٿڪڙيون لڳي چُڪيون آهن جو ڪرسين تي ويٺل ان قانون ۽ انصاف جو قلم صرف غريب مسڪين ماڻھن مٿان وهايو ٿو وڃي انهن جو اهو قلم ڏاڍ ۽ ظلم جي خلاف لکڻ نٿو چاهي.

سنڌَ ۾ هن وقت جيڪا لاقانونيت قائم ٿي چُڪي آهي ان ۾ غريب جو سهارو صرف صحافي بڻيل آهن جيڪي سرڪار جي ظلم ڏاڍ خلاف سينو سانهيو بيٺا آهن انهن کي ڪابه پرواه ڪانهي ته ڪنهن مسڪين ۽  مظلوم جي آواز بڻجڻَ تي جان جوکي ۾ وڃي سگهي ٿي جيڪڏھن سرڪار صحافين جو تحفظ  ڪرڻ نٿي چاهي ۽ اهو ان ڪري ته سرڪار جي  ناقص ۽ عوام دشمن پاليسين تان صحافين ته هروقت پردو پئي کنيو, ۽ سنڌ سرڪار هن وقت سرداري نظام جي قبضي ۾ اچي چُڪي آهي , سردارن پنهنجي علائقن جي غريب عوام  مٿان پنهنجا قانون ۽ فيصلا مڙهي ڇڏيا آهن ۽ ايتري تائين جو نٿا چاهين ته هنن جي قبيلن جا ماڻھون تعليم, يافته پڙھيل لکيل هجن ۽ سردارن  جي اهڙن فيصلن جا به صحافي مخالف  بڻيل آھن سو مقصد جي ڳالھ اها آهي ته جيڪڏھن هن معاشري ۾ ٿيندڙ ڏوهن ۽ انهن کي هٿ ڏيندڙ هٿن جو هڪ صحافي ئي مخالف بڻيل آهي ۽ ڏوه کي اڄ ڪلھ وڏي عزت ۽ تعظيم ڏني وڃي پئي افسوس زده ڳالھ اها ٿي سگهجي ٿي  آخر صحافين کي هن معاشري جو حقيقي دشمن ڇو ٿو سمجهيو وڃي ڇو جو هو عوام مٿان ظلمن کي وائکو ڪري ٿو هن وقت سنڌ ۾ اتر سنڌَ به صحافتي پيشي لاء ايترو ته خطرناڪ بڻجي وئي آهي جتي هر ڏينهن صحافين جي زندگين لاء خطرناڪ قرار بڻيل رهي ٿو اندازو لڳائي ڏسجي ته اتر سنڌَ ۾ جيڪي به صحافي شهيد ٿيا آهن انهن جو ڏوه صرف ظالمن خلاف مهاڏو اٽڪائڻ آهي افسوس جو هن وقت تائين ڪنهن به قلم ڌڻي جي ناحق خون سان عدالتي سطح کان انصاف ناهي ٿيو ائين انهن جا خون رائيگان ٿي ويا صحافي تنظيمن جي ذميواري آهي ته هو صحافين سان ٿيندڙ ظلم.تي عالمي سطح تائين اهڙو پليٽ فارم جوڙين جنهن تان هو قانوني طريقي سان ڪيس وڙھي صحافين سان ٿيندڙ ظلمن کي بينقاب ڪري سگهن جيئن ايندڙ وقت ۾ نصرالله گڏاڻي جهڙا بي باڪ ۽ بهادر صحافي  سنڌَ ۾ ظالم ۽ وحشي نظام جو شڪار ته بڻجڻ کان بچي پون.

غلامي ۽ جبر جي سامهون سماجي بيحسيءَ کي ڪيئن ٽوڙجي؟ | ڊاڪٽر قاسم سوڍر

دنيا جي جڳ مشهور ڏاهي ڪارل مارڪس پنهنجي ڳوڙهي مطالعي کانپوءِ هڪ ڏاڍي سادي پر گهري ڳالهه ڪئي ته، دنيا بنيادي طور ٻن طبقن، يعني هڪ اهو طبقو جيڪو ظلم ڪري ٿو ۽ ٻيو طبقو جنهن تي ظلم ٿئي ٿو، ۾ ورهايل آهي. مطلب هڪ طبقو ظالمن تي مشتمل آهي ته ٻيو مظلومن تي. بدقسمتي اها آهي ته، ظالم طبقو تمام ننڍي اقليت تي ٻڌل آهي، جڏهن ته مظلوم طبقو تمام وڏي اڪثريت تي، تنهن جي باوجود به اڪثريت اقليت هٿان لٽي ۽ ڦري ويندي رهي ٿي. اقليت جي ان طاقت جو سڀ کان وڏو سبب کيس ميسر اهي پيداوار جا ذريعا آهن، جن تحت ظالم طبقو هرروز پنهنجي دولت ۾ اضافي ڪرڻ سان گڏوگڏ پنهنجي طاقت ۾ به اضافو ڪندو رهي ٿو. مارڪس انساني تاريخ جي جن ڇهن مرحلن جي ڳالهه ڪئي، تن ۾ اوائلي ڪميونزم، غلامداري، جاگيرداري، سرمائيداري، سوشلزم ۽ ڪميونزم شامل آهن. انهن ڇهن مرحلن مان دنيا جا کوڙ سارا ملڪ هن وقت چوٿين مرحلي، يعني سرمائيداري نظام جو حصو آهن ۽ ڪجھ ملڪ پنجين مرحلي، يعني سوشلزم تي پڻ پهتل آهن. پر ان جي باوجود پاڪستان ۾ اڄ به اسين ٻئي ۽ ٽئين مرحلن، يعني غلامداري ۽ جاگيرداريءَ مان جان نه ڇڏائي سگھيا آهيون.

غلاميءَ جون به مختلف شڪليون ٿين ٿيون. اڄ کان ڪجھ ڏهاڪا اڳ تائين سنڌ ۾ وڏيرا ۽ جاگيردار پنهنجي هارين، بشمول سندن گھر جي عورتن جي، کي زرخريد غلام بڻائيندا ايندا هئا، جنهن تحت هڪ ئي خاندان جون ڪيتريون پيڙهيون ڪجھ پئسن جي قرض عيوض غلام در غلام بڻجنديون رهنديون هيون. اهو سڀ ڪجھ ويهين صديءَ تائين پڻ سنڌ ۾ جاري رهيو، جيڪو ظلم ڀريو سماج اڄ کان ڪيئي صديون اڳ آفريڪي ملڪن ۾ برپا هو، جتان بيٺڪيتي ڌريون ماڻهن کي قيد ڪري، کين غلام بڻائينديون هيون ۽ بقول ڪارل مارڪس جي، غلامداري سماج قبائيليت/جاگيرداري سماج کان پهرين وارو سماج هو، پر اسان وٽ اهي ٻئي، يعني غلامداري ۽ جاگيرداري نظام گڏ گڏ هلندا رهيا آهن. اها غلامي سڌيءَ ريت ماڻهن کي پنهنجي قيد ۾ وٺي غلام بڻائڻ واري هئي، پر سنڌ ۾ اڄ سوڌو ٻين مختلف قسمن جي غلاميءَ جا طريقا پڻ جاري آهن، جن ۾ اڻپڙهيل، گھٽ پڙهيل ۽ ڊگريءَ جي اعتبار کان تمام گھڻو پڙهيل ماڻهو پڻ ان غلاميءَ جو شڪار آهن. اها غلامي سياسي وڏيرن، جيڪي اڄڪلهه وزير مشير بڻجي پوريءَ سنڌ جا مالڪ بڻيا ويٺا آهن، تن جي غلامي آهي.

سنڌ سميت پوري ملڪ جي پارلياماني سياست سردارن، وڏيرن، پيرن، جاگيردارن، سرمائيدارن ۽ بدمعاشن وٽ يرغمال آهي، جيڪي ڪوڙن واعدن عيوض ماڻهن کان ووٽ به وٺن ٿا ته ساڳئي وقت اسٽيبلشمينٽ جا سهڪاري پڻ بڻجن ٿا. پر اهو نه وسارڻ گھرجي ته، عوامي طاقت کان بغير چور دورازي ۽ ڪوڙن واعدن تحت اسيمبلين تائين پهچندڙ سياستدان به آزاد هرگز نه آهن، پر اهي به اسٽيبلشمينٽ جا ڳيجھو بڻيل آهن. ائين ئي ملڪ جي اسٽيبلشمينٽ پڻ آئي ايم ايف سميت آمريڪا ۽ ٻين طاقتور ملڪن جي پيرن ۾ ڪريل رهي ٿي. مطلب ته غلاميءَ جي هڪ ڊگھي زنجير آهي، جنهن ۾ هر ڪو ڪنهن نه ڪنهن انداز ۾ غلام بڻيل آهي. ائين ئي هر سرڪاري توڙي نجي ادارن اندر صاحب وڏي کان ويندي هيٺئين سطح تائين غلاميءَ جي زنجير ۾ پورو اسٽاف جڪڙيل رهي ٿو، جنهن ۾ هر ماڻهو پنهنجي ڪم تي ايمانداريءَ سان ڌيان ڏيڻ جي بجاءِ، پنهنجي صاحب (بوس) کي خوش ڪرڻ جي چڪر ۾ لڳو رهي ٿو. بهرحال ان غلاميءَ ۾ سڀ کان وڌيڪ ڀوڳنا جو شڪار عوام ئي بڻجي ٿو، جيڪو هڪ ئي وقت پنهنجي تر جي ڀوتار کان ويندي، ٽئڪس ڏيڻ سميت مهانگائي ۽ بيروزگاريءَ جي گھاڻي ۾ پيڙهجي ٿو. ان صورتحال ۾ جيڪڏهن ڪو ماڻهو جرئت جو مظاهرو ڪندي، غلاميءَ کي گار چئي، بغاوت جو علم بلند ڪري ٿو ته، ان سان ناظم جوکيي ۽ نصرالله گڏاڻيءَ سميت ٻين به ڪيترن ئي صحافين، اديبن، شاعرن، استادن، وڪيلن وغيره جيان کين ڪاٺ ۾ وڌو وڃي ٿو، يا مورڳو ئي سندن ساهه جي تند بند ڪئي وڃي ٿي. ساڳئي وقت الميو اهو آهي ته، معاشري اندر امن امان قائم ڪرڻ ۽ ظلم کي روڪڻ لاءِ عوام جي ئي ٽئڪس سان ڀرتي ڪيل قانون لاڳو ڪندڙ ادارن جي عملدارن طرفان پڻ انهن ئي ظالمن جو ساٿ ڏنو وڃي ٿو، جن جي هو غلامي ڪن ٿا. انهيءَ صورتحال ۾ ڏٺو وڃي ته، ان کان وڏو الميو ٻيو ڀلا ڪهڙو ٿي سگھي ٿو ته، رات ڏينهن محنت ڪري، ڪميشن جو امتحان پاس ڪرڻ کانپوءِ بڻيل ڪامورا به وڏيرن ۽ سردارن جي پيرن ۾ ڪريل رهن ٿا ۽ انهن جي غلامي ڪن ٿا. مثلن هن ملڪ ۾ جتي ميرٽ جو قتل عام روز جو معمول بڻيل آهي، اتي جيڪڏهن ڪو ماڻهو ڪنهن وڏيري جي سفارش تي نوڪري حاصل ڪري ته ان جي غلامي وري به سمجھ ۾ اچي ٿي. پر ٻئي طرف جيڪي نوجوان پنهنجي محنت سان ڪاموراشاهيءَ جي پوزيشن وٺن ٿا، سي به جيڪڏهن ائين وڏيرن ۽ ڀوتارن جا غلام بڻيل رهندا ته پوءِ باقي سماج جو ڇا ٿيندو!؟

جيتوڻيڪ هونئن ته پوري سنڌ ظلم جي گھاڻي ۾ پيڙهجندي رهي ٿي، پر جهڙيءَ طرح اتر سنڌ مقتل گاهه بڻيل آهي، جتي هر آئي ڏينهن جان محمد مهر کان ويندي ڊاڪٽر اجمل ساوند جهڙا ڪونڌر ڪٺا وڃن ٿا ۽ هر روز ڪيترائي ماڻهو اغوا ٿين ٿا، ان جي باوجود به قانون لاڳو ڪندڙ ادارا ڇو ڪو ٻوٽو نه پيا ٻارين؟ جيڪڏهن ادارن جي ان ناڪامي ۽ بيحسيءَ جي خلاف نصرالله گڏاڻيءَ جهڙو ڪو صحافي ميدان تي اچي، پوليس کي مليل بڪتربند گاڏين جي وڊيو رڪارڊ ڪري، سماج کي ڏيکاري ٿو ته، عوام جي پئسي تي پلجندڙ پوليس فورس ڪيئن وڏيرن جي ڳيجھو بڻيل آهي ۽ ڪيئن ميرپور ماٿيلو، گھوٽڪي ۽ آس پاس جا وڏيرا عوام جو رت چوسين پيا ته ان صحافيءَ کي سرعام گولين جو بک بڻائي شهيد ڪيو وڃي ٿو. ڇا اهڙي ظلم ۽ بربريت کانپوءِ به اسان پنهنجو پاڻ کي ملڪ جو آزاد شهري چئي سگھون ٿا؟ ان ظلم خلاف سنڌ جا ”باشعور“ ماڻهو ڇو خاموش رهن ٿا؟ فقط انڪري ته متان سنڌ حڪومت ۾ ويٺل ڪو وڏيرو يا ڪو ورديءَ وارو ناراض ٿي پئي؟ ڇا ان صورتحال ۾ به اسان اهو چئي سگھون ٿا ته، هيءَ اها ئي سنڌ آهي، جيڪا ارغونن، مغلن، ترخانن، مدد پٺاڻ، انگريزن، پنجابي تسلط ۽ ايم ڪيو ايم جي دهشتگرديءَ سان جھيڙيندڙ سنڌ هئي؟ ڪيڏانهن ويو اسان جو اهو شاندار ماضي، جنهن ۾ سنڌين جي بهادريءَ جا مثال ڏيئي اسان ٿڪجندا نه آهيون؟ ڇا هاڻي اسان جي اها مزاحمتي نفسيات مڪمل طور مري چڪي آهي؟ ڇا ائين ئي سکر، ڪشمور-ڪنڌڪوٽ، شڪارپور، جيڪب آباد، گھوٽڪي ۽ ٻين علائقن ۾ هرروز ماڻهو اغوا ٿيندا ۽ ڪسجندا رهندا ۽ خيرپور جي حويلين ۾ معصوم فاطمه ڦرڙو جا لاش ملندا رهندا، پر اسان سڀ پوءِ به چپ جو روزو رکي ويٺل هونداسين؟ ڇا اهو آهي سنڌ جو حال ۽ مستقبل ته اسين نالي ماتر جمهوري پارٽيءَ جي وڏيرن، سردارن، پيرن ۽ ميرن وٽ يرغمال بڻيل رهنداسين؟ ائين ئي سنڌ جا سياسي ڪارن ۽ نوجوان هر آئي ڏينهن رياستي ادارن هٿان کنڀجندا رهندا، پر پوءِ به اسين سڀ آئين ۽ قانون کي سامهون رکي، رياستي ادارن جي غيرآئيني ۽ عيرقانوني عملن جي مخالفت نه ڪنداسين؟

اها ڪيڏي نه بدقسمتي آهي، جو هڪ طرف سنڌ هيٽ ويو ۽ موسمياتي تبديلين جي ڪري، آڙاهه ۾ سڙي رهي آهي ته ٻئي طرف مزاحمتي سياست برف جيان ٿڌي بڻجي چڪي آهي. جيڪا سنڌ ڪالهه تائين ڪالاباغ ڊئم ۽ گريٽر ٿل ڪينال خلاف سراپا احتجاج بڻجي، ظالم قوتن جي سامهون للڪار بڻجندي هئي، سا سنڌ اڄ سوڪهڙي جو شڪار هئڻ سان گڏوگڏ ڪڻڪ جي قيمتن ۾ هٿرادو لاٿ جي باوجود به اگھور ننڊ ستل آهي. حڪومتن طرفان تعليم جي بجيٽ گھٽائڻ سبب هر سال فين ۾ ٿيندڙ اضافي ۽ بيروزگاري جا رڪارڊ ٽٽڻ جي باوجود، سنڌ جو نوجوان يا ته مڪمل خاموش ويٺل آهي، يا وري اهو به ساڳين ئي وڏيرن ۽ وزيرن جي درن جا ڌڪا کائڻ ۾ مصروف آهي. هن دور ۾ جيڪڏهن ڏٺو وڃي ته، مزاحمت جا طريقا پهرين کان به وڌيڪ موجود آهن، جن ۾ سماجي ميڊيا هڪ اهڙو هٿيار آهي، جنهن سان پاڪستان سميت پوريءَ دنيا تائين پنهنجو آواز پهچائي سگھجي ٿو، جنهن جو تازو مثال آمريڪا جي ڪيترين ئي يونيورسٽين جي شاگردن/شاگردياڻين جو فلسطين جي حمايت ۾ جاري احتجاج آهي، جنهن ذريعي فلسطين جي مظلومن جي آواز کي تمام گھڻي تقويت ملي آهي. پر ٻئي طرف اسان جو نوجوان خوف جو شڪار آهي ته سندس آواز اٿارڻ سان ڪٿي حڪومت ۾ ويٺل ڀوتار يا ڪامورو ناراض نه ٿي پئي، جيڪو اڳيان هلي هن لاءِ ڪو مسئلو پيدا نه ڪري. انهيءَ صورتحال ۾ منهنجي خيال ۾ ڏوهه ان نوجوان جو نه آهي، ڇاڪاڻ ته موجوده صورتحال ۾ نوجوانن جي اڪثريت خوف ۽ ڪو به طريقو اختيار ڪري، ڪجھ حاصل ڪرڻ جي چڪر کي انڪري به لڳل آهي، ڇاڪاڻ ته سياسي ڌرين جي سينيئر قيادت هاڻي مزاحمتي سياست کان گھڻو پري هلي ويئي آهي. جيڪڏهن ڪا سياسي ڌر مزاحمت جو علم بلند ڪري به ٿي ته، ان وٽ به اڄ جي نوجوان کي پنهنجي طرف متوجع ڪرڻ جو ڏانءُ نه پيو اچي. نتيجي طور سياسي ڌرين ۽ نوجوانن جي وچ ۾ هڪ وڏو خال پيدا ٿيل رهي ٿو، جيڪو مزاحمتي سياست لاءِ تمام گھڻو هاڃيڪار ثابت ٿئي ٿو.

ان سڄيءَ صورتحال ۾ اهو سوال اڀري ٿو ته آخر اهڙو ڇا ڪجي، جنهن سان سماجي بيحسي کي مزاحمت ۾ تبديل ڪجي؟ منهنجي خيال ۾ سڀ کان پهرين سياسي پارٽين کي پنهنجي سياسي لائين تي غور ڪرڻو پوندو ته ڇا اڄ جي دور جي حساب سان انهن جي حڪمت عملي ڪارآمد ثابت ٿي سگھي ٿي؟ ائين ئي کين سڀ کان وڏي آبادي، يعني نوجوانن کي پنهنجي سياسي ڌارا ۾ شامل ڪرڻ لاءِ لازمي طور ڪو جوڳو پروگرام سامهون آڻڻ گھرجي. نوجوانن کي سياسي ڌارا ۾ متحرڪ ڪرڻ سان گڏوگڏ ملڪ جي اڌ آبادي، يعني عورتن، جن جو موچارو تعداد پڻ نوجوانن تي مشتمل آهي، کي پڻ سياسي ڌارا ۾ خاص اهميت ڏيڻ سان اڳيان آڻڻ گھرجي. سنڌ جي قومپرست ۽ کاٻي ڌر جي تنظيمن کي بجاءِ فقط حيدرآباد کي پنهنجو سياسي قلعو بڻائي رکڻ جي، هاڻي اتر سنڌ ۾ به پنهنجو دائرو وڌائڻ گھرجي، ڇاڪاڻ ته هن وقت عوامي ۽ مزاحمتي سياست جي سڀ کان وڌيڪ ضرورت اتر سنڌ وارن ضلعن ۾ آهي، انڪري مزاحمتي سياست جو مرڪز اهي ئي علائقا هجڻ گھرجن. ائين ئي اتر سنڌ خاص طور سکر تعليمي حوالي سان پڻ ڄامشوري جيان اڳيان اچي پيو، جتان جي نوجوان نسل کي پرامن ۽ پنهنجي حقن جي حاصلات واري سياست طرف اڳتي آڻڻ پڻ انتهائي ضروري آهي. ائين ئي اتر سنڌ جي علائقن ۾ جيڪا قبيلائي باهه ڀڙڪيل آهي، ان کي وسائڻ لاءِ به درست حڪمت عمليءَ واري سياست جي انتهائي ضرورت آهي. ساڳئي وقت حيدرآباد ۽ ڪراچيءَ سميت پوريءَ سنڌ ۾ مزاحمتي سياست کي واپس آڻڻ لاءِ سياسي ڌرين کي گرينڊ ڊائيلاگ طرف وڃڻ گھرجي. سياسي ڌرين سان گڏوگڏ عوام، بشمول پڙهيل لکيل ۽ نوڪري پيشه ماڻهن کي به سوچڻو پوندو ته، مفادپرستي ۽ ڪجھ سطحي ۽ ذاتي مفادن حاصل ڪرڻ جي چڪر ۾، پنهنجي قوم سان غداري نه ڪرڻ گھرجي. اسان سڀني کي پنهنجي محنت ۽ ايمانداريءَ سان پنهنجو، پنهنجي خاندان ۽ پنهنجيءَ قوم جو مستقبل سنوارڻ لاءِ ڪردار ادا ڪرڻ گھرجي. تنهنڪري اچو ته سڀ گڏجي اهو وچن ڪيون ته اسان سڀ سماجي بيحسيءَ کي ٽوڙي، ظلم ۽ ڏاڍ خلاف تيستائين گڏيل آواز اٿاريندا رهنداسين، جيستائين اهي ڪوڙ، ٺڳي، مڪاري ۽ ظلم جا ڪوٽ ڊهي پٽ نه ٿا پون.

اوهان جي عمر ٻاهٺ ٽيهٺ سال ته هوندي؟ | ڊاڪٽر ڪمال ڄامڙو

پنهنجي عمر لڪائڻ جي معاملي ۾ هروڀرو عورتون بدنام آهن. جڏهن ته ڪجهه مرد به ان مامري ۾ گهٽ ناهن. ڏاڍا رنگ روغن ۽ ميڪ اپ شيڪ اپ ڪري پنهنجي عمر گهٽ ڄاڻائڻ جي ڀرپور ڪوشش ڪندا آهن. ڪيترا ڪُرڙا ته پوڙها ئي نه ٿا لڳن.

هو پنهنجي ظاهري ڏيک ويک جو فائدو به وٺي ويندا آهن. ڀل سندن اندر اونداهو هجي پر ٻاهرينءَ سونهن جو کٽيو کائيندا آهن. خاص ڪري ڪيريئر ۽ ملازمت جي مامرن ۾ هتي اهڙا کوڙ مثال آهن ته ڏسڻ وائسڻ ۾ سهڻا، سيبتا، ڳالهائڻ ۾ تيز ترار پر ڪم ۾ جڏا، مُڏا، ٽوٽي ۽ موقعي پرستيءَ جا ماهر.
عمر جي مامري ۾ مٿي جا وار سڀ ئي راز پڌرا ڪري ڇڏن ٿا. اڇن وارن سان مردن توڙي عورتن جي دشمني وڌي وئي آهي. وار کسڻ ته عام ٿي ويو آهي، پر رهيل کهيل وارن کي رنگ ڪري جواني برقرار رکڻ به عام آهي. ڪي همراهه ته وِگ به استعمال ڪن ٿا. بهرحال پاڻ کي خوبصورت رکڻ هر ڪنهن جو بنيادي حق آهي. اسان کي ساڙ نه ڪرڻ گهرجي. هتي آءٌ پنهنجا عمر جي لحاظ سان ٻه چار واقعا اوهان سان ونڊيان ٿو، جن جو مقصد تفريح سان گڏ پنهنجي صحيح عمر بيان ڪرڻ آهي.
منهنجا پِرڪار ڏسي ٻن چئن سالن کان لڳ ڀڳ ڏهن ماڻهن (جن ۾ عورتون شامل ناهن) منهنجي عمر جا غلط اندازا لڳايا آهن، ڪن چيو ته اوهان ڀلا رٽائرمينٽ کان پوءِ اردو يونيورسٽيءَ ۾ ڪانٽريڪٽ تي ڪم ڪيو ٿا ڇا؟ ڪن چيو اوهان به رٽائر ٿيڻ وارا هوندا؟ وغيره وغيره.

سنڌ گريجوئيٽس ائسوسيئيشن جي چيئرمين رفيق احمد جعفري صاحب هڪ ڪچهريءَ ۾ چيو ته اوهان جي عمر 62-63 سال ته هوندي؟ (جعفري صاحب جي وڏي ڀاءُ شمشيرالحيدري صاحب سان ريڊيي تي گڏ ڪم ڪرڻ جو اعزاز حاصل آهي شايد ان ڪري سندس ذهن ۾ سوال اُڀريو).
ٻين سوال پڇندڙن ۾ ميان گل محمد ڪلهوڙو صاحب، گل حسن لاکو صاحب، امام علي ڏيٿو صاحب ۽ ٻيا شامل آهن. هن وقت جڳ مشهور شاعر تاجل بيوس صاحب جو ننڍو ڀاءُ محمد يعقوب سمون صاحب 66-67 سالن جو آهي، وهاب سومري صاحب پاران ٻه سال اڳ سچل ڳوٺ ۾ ملهايل منهنجيءَ سالگرهه تي تقرير ڪندي يعقوب سمين صاحب فرمايو ته ڪمال ڄامڙو ۽ اسان ڳوٺائي ۽ هڪ جيڏا آهيون. ٿي سگهي ٿو ته ننڍپڻ ۾ رانديون به گڏ کيڏيون هجن. ڪجهه دوستن جي انهن سوالن پڇڻ جو هڪ سبب ته منهنجا افعال ۽ شڪل شبيهه پر ڪن جو ڪارڻ اهو هو ته سائين اوهان جيڪا سنڌي ٻوليءَ لاءِ جاکوڙ ڪريو ٿا، اهڙي قسم جي جدوجهد گهڻي ڀاڱي رٽائر اديب ۽ ڪامورا ڪندا آهن. جڏهن هو ملازمت ۾ هوندا آهن ته کانئن سنڌ ۽ سنڌي ٻولي وسريل هوندي آهي. ڪنهن دوست چيو ته مان اڄ کان پندرنهن ويهه سال اڳ ريڊيي پاڪستان تي اوهان جو پروگرام شوق سان ٻڌندو هيس، ڪنهن چيو ته اوهان ويهن پنجويهن سالن کان مختلف اخبارن ۽ رسالن ۾ لکو پيا، مطلب ته سينيئر ليکڪ آهيو، تنهن ڪري اوهان جي عمر به وڏي هوندي...

مان اوهان سڀني دوستن کي عرض ڪندو هلان ته مون چوڏنهن پندرنهن سالن جي ڄمار ۾ گل ڦل، عبرت ۽ ٻين اخبارن ۽ رسالن ۾ لکڻ ۽ ريڊيو پاڪستان خيرپور تي ڪم ڪرڻ شروع ڪيو هو. 1998ع ۾ منهنجو پهريون تحقيقي ڪتاب شاهه لطيف چيئر، ڪراچي يونيورسٽيءَ شايع ڪرايو هو.
مون 2006ع ۾ پي ايڇ-ڊي به ننڍيءَ عمر لڳ ڀڳ 32-33 سالن ۾ ڪئي هئي. ان سبب دشمنيون به وڌي ويون، ڪيريئر جا قتلام پڻ ٿيا. گهٽ پگهار، سهولتن جي اڻهوند ۽ رنڊڪن جي باوجود مون لاڳيتو ڪم ڪيو آهي. جنهن سبب پنهنجي کاڌ خوراڪ، لباس، صحت ۽ سينگار تي ڌيان نه ڏئي سگهيس. مون کي ان جو ڪوبه پڇتاءُ ناهي، ها البت ويساهه گهاتين ٿيڻ تي ڏک ضرور ٿيندو آهي.
منهنجي هن وقت عمر پنجاهه سالن کان به گهٽ آهي، جنهن ۾ لڳ ڀڳ ٽيهن سالن جو علم ادب، تحقيق، تدريس، ثقافت، سماجي خدمت، ميڊيا، انتظام ڪاريءَ وغيره جو تجربو آهي.
مان جنهن به اداري ۾ رهيو آهيان، اتي ٿيل ڪم منهنجين صلاحيتن جي گواهي ڏيندو. ريڊيو پاڪستان، پاڪستان ٽيليويزن، شاهه لطيف چيئر، ڪراچي يونيورسٽي، وفاقي اردو يونيورسٽي، ثقافت کاتو، شايع ٿيل چاليهارو کن ڪتاب وغيره منهنجا شاهد آهن.

منهنجو علمي ادبي ڪم گهڻي ڀاڱي ڪتابي صورت ۾ سڀني جي آڏو آهي. هونءَ ته سوين شاگرد آهن پرستن پي ايڇ-ڊي ۽ ٽن ايم فل شاگردن کي مقالا مڪمل ڪرائي چڪو آهيان.
مون کي پنهنجي علمي ادبي، سماجي ۽ ثقافتي ڪم جي موٽ ۾ تمام گهڻو پيار به مليو آهي. لڳ ڀڳ 25 ايوارڊ ۽ شيلڊون ملي چڪيون آهن.

2011ع ۾ جڏهن آمريڪي حڪومت منهنجي علمي ادبي ڪم جي مڃتا ۾ مون اڪيلي کي آمريڪا جو سرڪاري دورو ڪرايو هو ته منهنجي دوست ڊي جي ڪلچر منظور احمد ڪناسري صاحب مون کي مزاق ۾ چيو هو ته مختلف اديبن جو توسان ساڙ ته معمولي ڳالهه آهي، مون کي کٽڪو آهي ته توکي هاڻي مارائي نه ڇڏن! آغا سليم صاحب به ان ڪچهريءَ ۾ موجود هو ۽ اسان ٽنهي ان ڳالهه تي ٽهڪ ڏنا هئا. مون کي نه سهندڙ مون کي ماري ته نه سگهيا پر نقصان وڏا رسايا اٿن.

هڪ دلچسپ ڳالهه اوهان سان اها به ونڊيان ٿو ته، منهنجا افعال ته اڳ ئي بڇڙا هئا پر جڏهن آمريڪا ويس ۽ مختلف ماڻهن سان ملاقاتون ڪيم ته اهو تاثر مليو ته هتان جا ماڻهو لباس ۽ ٺاهه ٺوهه تي ڪو خاص ڌيان نه ڏيندا آهن. هنن جي اوليت ڪم هوندو آهي. مون به ان سوچ کي اڳتي وڌايو. مطلب ته ڪم ڪرڻ وارو ماڻهو جيڪڏهن پنهنجو گهڻو وقت سينگار ۾ لڳائيندو ته پوءِ سندس ڪم سخت متاثر ٿيندو. دعا ڪريو ته منهنجو حوصلو، همٿ ۽ صحت برقرار رهي ته پنهنجي حصي جو رهيل ڪم به ساڳيءَ رفتار سان ڪندو رهان. پنهنجي عمر عام ڪرڻ کان پوءِ ٿي سگهي ٿو ته دسمنن کي ڪو وجهه ملي وڃي ۽ ڪيريئر جي قتلام سان گڏ ڪو ٻيو نقصان به پهچائن، تنهن ڪري منهنجو هيءُ ليک رڪارڊ تي رکيو وڃي. 

صحافي نصرالله گڏاڻي جي شھادت، وڏيرڪي ۽ ڀوتارڪي نظام ۾ اظھار جو قتل | هلچل ايڊيٽوريل

موقف سان اختلاف رکڻ ھر ڪنھن جو بنيادي ۽ اخلاقي حق ھوندو آھي، پر ان تي ڪنھن کان زندگي کسڻ کي وحشي پڻي کانسواءِ ٻيو ڪو به نالو نٿو ڏئي سگھجي، سنڌ جا صحافي ڊگھي وقت کان اھڙي ئي ماحول ۾ صحافت ڪري رھيا آھن،جتي معمولي کان معمولي ڳالھ تان کين خطرناڪ نتيجا ڀوڳڻا پوندا آھن، جيتوڻيڪ حق سچ جي واٽ تي ھلڻ ھر ھنڌ ڏکيو آھي، پر وڏن شھرن جي ڀيٽ ۾ ننڍن شھرن ۾ صحافت ڪرڻ وڌيڪ مشڪل آھي،اھو به انھن شھرن ۽ ڳوٺن ۾ جيڪي ڀوتارڪي، جاگيرداراڻي ۽ سرداري نطام جي ڪوڙڪي ۾ سخت نموني جڪڙيل آھن، جتي جيڪڏھن ڪنھن لاءِ شڪايت ٿئي ٿي ته وڏيري يا ڀوتار جو منشي فون ڪري سردار جي درٻار ۾ حاضري ڀرڻ لاءِ حڪم ڏئي ٿو، اُھو منشي جنھن جو تر ۾ ايس ايس پي کان به وڌيڪ داٻو ھوندو آھي، مجال آھي جو سندس ڳالھ ڪو ٽارڻ جي ڪوشش ڪري، ان بعد پوليس جو ڪردار ڪھڙو ٿو بچي؟ ان جو اندازو لڳائڻ ڏکيو نٿو رھي، صحافي نصرالله گڏاڻي به اھڙي ئي ڀوتارڪي ماحول ۾ موجود رھندي، لکندي ۽ ڳالھائندي شھادت ماڻي آھي.

ھوئين ته ڪراچي کان وٺي ڪشمور تائين ھر ضلعو با اثرن کي نسل در نسل تحفي ۾ ڏنل آھي، پر پاڻ ھن مھل ضلعي گھوٽڪي تي ڳالھائنداسين، جتي ٻين ضلعن جيان وڏيرا، جاگيردار، مير، پير ۽ ڀوتار اڇي ڪاري جا مالڪ بڻيل آھن، جتان جا سردار پنھنجي بردارين کي ھيٺ ۽ پاڻ کي مٿي ويھاري اتم ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا آھن، ٻيو ته ٺھيو جيڪڏھن ڪنھن غريب غربي سان عذرخواھي ڪن ٿا ته تڏھن به ڪرسي تي ويھي طبقاتي فرق محسوس ڪرائندا آھن،اھو به انھيءَ ضلعي کي اعزاز حاصل آھي ته ڀوتارن جا ُجوتا لاھڻ لاءِ پڻ نوڪر رکيل آھن، ٻئي ھنڌ به ائين ھوندو پر ھن ضلعي ۾ اھڙا سرڪاري ماستر وڌيڪ ملندا، جيڪي اسڪولن بدران سردارن وٽ ڊيوٽي ڪن ٿا، ايستائين جو سٿڻ ۾ اڳٺ وجھڻ وارا به ڪنھن دور ۾ ماستر ۽ ٻيا ننڍي رينڪ وارا ملازم ھوندا ھئا، جاچ ڪرڻ سان خبر پوندي ته اھو ماضي جو اھو تسلسل اڃا به برقرار ھوندو، ڪو اندازو لڳائي ته اھڙي ضلعي يا علائقي ۾ صحافت ڪرڻ، سڌو يا چٽو ڳالھائڻ ڪيترو ڏکيو ھوندو؟ ڪو ڀلا اھو ڪيئن ٿو وساري سگھي ته ھڪ سرڪاري ماستر جڏھن سردار جي پٽ جي وانگاري ڊيوٽي کان تنگ ٿي ڀڳو ته سندس واٺن ان جو ڪھڙو حشر ڪيو ھو؟ انھن سمورين ڏاڍائين باوجود جيڪڏھن ڪو ان نظام خلاف اٿي ۽ ڳالھائي ته اھا سڌن لفظن ۾ چريا ئپ چئبي، جيڪا نصرالله گڏاڻي سينو تاڻي ڪري رھيو ھو، کيس خبر ھئي ته ان جو نتيجو ڪھڙو نڪرندو ان باوجود به ھن “ڀوتار ماءَ فٽ“ جو نعرو ھنيو، ان ۾ ڪو شڪ ناھي ته شاھنواز جوڻيجي جھڙا شاندار وڏيرا ۽ سردار به سنڌ ۾ رھيا، پر بدقسمتي سان ھن وقت اھڙن ڪردارن جي کوٽ آَھي، جنھن ڪري ئي شايد سنڌ ڀوڳي رھي آھي.؟

نصرالله گڏاڻي جي شھادت تي ھن وقت نه رڳو سندس شھزادن جھڙا چار پٽ، بيواھ ۽ صحافي نه پر ھر فرد سوڳوار آھي، خاص طور اُھي ماڻھو پاڻ کي اڪيلا محسوس ڪندا ھوندا، جيڪي وڏيرن ۽ سردارن خلاف ڳالھائي ته نه سگھندا ھئا پر نصرالله گڏاڻي سندن آواز بڻيل ھو، اھو سندن سھارو ھو ۽ اھو ئي سندن مزاحمت وارو مورچو ھو، جتي بيھي اھي پاڻ کي محفوظ تصور ڪندا ھئا، پر کائن اھو به کسيو ويو آھي، بلڪل ائين جيئن.عزيز ميمڻ، اجئه لالواڻي ۽ جان محمد مهر کي سدائين لاءِ چپ ڪرايو ويو، اِھي ته ڪجھ نالا آھن نه ته سنڌ جي شھيد صحافين جي لسٽ ڊگھي آھي.

اسان سمجھون ٿا ته نصرالله گڏاڻي جو قتل اظھار جو قتل آھي،ڇاڪاڻ ته ڪنھن کي پنھنجي راءِ ڏيڻ ۽ سسٽم خلاف بغاوت جي سزا ايتري ناھي ڏبي، ھو تلخ ڳالھيون ڪندو ھو، جنھن ۾ سندس قومپرست سوچ جو عمل دخل ھوندو، ڇاڪاڻ ته اھڙي سوچ رکندڙ انتھائي جذباتي انداز ۾ اظھار ڪندا آھن، شايد ان ڪري سندس مزاحمتي ٻولي ڪنھن کي نه وڻي ھجي؟ پر اھو طئي آھي ته اھو سنڌ جي ھڪ پٽ جو قتل آھي، جنھن ۾ ملوث ڪردارن کي گرفتار ٿيڻ گھرجي، ھتي صحافتي تنظيمن کي ڪا به اپيل نه ڪبي، ڇاڪاڻ ته انھن جو ان واقعي وقت ڪردار ساراھ جوڳو نه رھيو، افسوس ٿيو ته قتل بعد سنڌ جي ڪنھن به وڏي شھر جي ڪلب ۽ صحافي تنظيم جو صحافين جي لاڳيتي قتلام بابت ڪو ھنگامي اجلاس نه ٿيو؟ نه وري شھيد جي ضلعي جي صحافين ڪو احتجاج ڪيو، سنڌ حڪومت کي اپيل ڪنداسين ته انھن ڀوتارن کي قانون جي ڪٽھڙي ۾ آندو وڃي، جيڪي نصرالله جي قتل ۾ ملوث آھن ، ھاڻ جان محمد مھر جي قاتلن واري معاملي جيان بھانا نه ھلندا.

بدبودار نظام جي هڪ ٻئي باغي صحافي جو قتل | اعجاز ممنائي

سنڌ ۾ ڀوتارڪي ۽ جاگيرداڻي نظام جو شڪار رڳو عام شهري نه پر ،هاري پورهيت، صحافي ۽ سماجي اڳواڻ بڻبا رهيا آهن جن خلاف وڏي عرصي کان احتجاج پڻ ٿيندا رهيا آهن پر وقت گذرندي انهن احتجاجن ۾ ماٺار ايندي رهي آهي ان جو هڪ سبب اهو آهي ته طاقتور ڌريون انهيء ڀوتارڪي نظام جي پٺڀرائي ڪنديون رهيون آهن۔ جان محمد مهر جو قتل هجي يا پروفيسر اجمل ساوند جو بيگناهه خون هجي ،ناظم جوکيو جي رت سان کيڏيل راند هجي يا معصومه فاطمه ڦرڙو جي بيگناهه قتل جو واقعو هجي انهن سڀني واقعن ۾ ملوث ڀوتارن کي بينقاب ڪرڻ باوجود کين ڪيفر ڪردار تائين پهچائي نه سگهيا آهيون جنهن جي نتيجي وري نصرالله گڏاڻي جو قتل ٿي وڃي ٿو۔آخر سنڌ ۾ صدين کان قائم ڀوتارڪي نظام جو خاتمو ڪڏهن ايندو۔ انگريزن جي دور کان قائم ڀوتارڪو نظام ڏينهون ڏينهن مضبوط ٿيندو پيو وڃي ان جي پٺڀرائي ڪندڙن کي انگريز حڪمرانن وانگر سرڪار جو آشيرواد حاصل آهي کين انعام ۽ جاگيرون ملنديون رهيون آهن جنهنڪري انهن هن نظام جون پاڙون مضبوط ڪرڻ لاء وسان نه گهٽايو آهي جڏهن ته زي شعور ماڻهن غلاميء کي گار سمجهي انهيء ظالم نظام خلاف بنا ڊپ ڊاءُ جي ڀرپور مزاحمت جون تحريڪون هلايون آهن۔جنهن جي نتيجي ۾ ڪيترائي جوڌا جوان پنهنجي جان جي بازي هاري ويٺا آهن پر نصرالله گڏاڻي جهڙن سپوت سپاهين بنا خوف ۽ حراس جي ڀوتارن ۽ سندن واٺن خلاف محاذ قائم ڪيو آهي ڇوته سندن وٽن قلم جهڙو طاقتور هٿيار آهي جنهن ظالم جو چهرو داغدار پئي ڪيو آهي اهو ئي سندن ڪاميابيء جو راز آهي ڇوته ظلم گهڻو وقت رهڻو ڪونهي ۽ ظالم کي ختم ٿيڻو ئي آهي۔انڪري ظالمن پنهنجي دفاع لاء ڀوتارڪي نظام کي هٿي وٺرائڻ لاء عوامي ۽ جمهوري حڪومت جو نالو ته ڏنو ويو پر حقيقت ۾ اهو نظام مسڪين ۽ مخلص ماڻهن کي غلاميء جي زنجيرن ۾ جڪڙڻ آهي عدالتن ۾ انصاف ڪونهي، پوليس جا پيرا به ڀوتارن جي سرپرستي طرف وڌندي ڏٺا ويا آهن جنهنڪري سچ گو انسان کي گولين جو کاڄ بڻايو پيو وڃي ڀوتار ۽ سندن واٺا روزانو رت جي راند کيڏندي نظر اچن ٿا ايتري تائين جو ڀوتارن پنهنجا نجي جيل قائم ڪيا آهن جيڪي ڪنهن کان به ڳجها ناهن جن ۾ معصوم نياڻيون ۽ بي گناهه ماڻهو قيد آهن جتي سندن نگرانيء ۾ مٿن تشدد ٿين ٿا۔ جيڪڏهن ڪو شعور وارو صحافي يا سماج سڌارڪ ڀوتارڪي نظام خلاف سندرو ٻڌي نڪري ٿو ته انهن رهزنن هٿان ماريو وڃي ٿو۔ نصرالله گڏاڻيء جهڙو ڪونڌر به ان گندي ۽ بدبودار نظام ۾ گولين جو کاڄ بڻجي ويو۔ هتي سوال پيدا ٿو ٿئي ته آخر حق سچ لکندڙ صحافيء جو قصور ڪهڙو آهي؟ ڪنهن به اداري بابت حق سچ لکي ته اهو ادارو صحافيء جو دشمن ٿيو وڃي،جيڪڏھن ڪنهنکي پنھنجون ذميواريون سمجھائي سماج لاء ڪارائتو ۽ پائدار بڻائي ته صحافي جا دشمن بڻجي ٿا وڃو۔ پوليس جي باري ۾ سچ لکندؤ ته پوليس دشمن ٿيو وڃي۔ حڪومت جي چڱائي لکي ته لفافو ملي ۽ جيڪڏهن حڪومت جون خاميون بيان ڪري ته صحافي حڪومت جو دشمن آهي۔ ڪرپٽ مافيا کي بي نقاب ڪريو ته صحافيء جو سرمائيدار دشمن ٿيو پوي۔ ڀتاخورن خلاف قلم کڻي ته صحافي ڏوهي آهي۔

 ڇا معاشري جون برايون ڏسي صحافي ٻين وانگر اکيون بند ڪري ويهي رهي. جيڪڏهن توهان ڏوهه کي بي نقاب نه ڪيو، ته توهان سماج جا مجرم ، دشمن ۽ ڏوهاري آهيو ۽ جيڪڏهن توهان ڏوهن تي اکيون بند ڪري ويٺا آهيو ته پوء توهان عوام جا دشمن آهيو۔ حق ۽ سچ تي ٻڌل خبرون ماڻهن تائين پهچائڻ لاءِ هزارين دشمن پيدا ڪندڙ صحافي چاهي ٿو ته سماج پنهنجا حق طلبي ۽ ڀوتار ۽ بيوروڪريٽ حقدار کي پنهنجو حق ڏئي۔ صحافي رياست جي چوٿون پايو آهي هو توهان جي لاءِ ڏينهن رات ڊوڙي ٿو ۽ توهان کي بروقت خبر پهچائي ٿو. هو سڀني کي پنهنجو دشمن بڻائي ٿو توهانکي توهان جا حق ڏيارڻ ٿو گهري. يعني صحافي توهان جي حقن لاءِ وڙهندا آهن.جيڪڏهن صحافي جي عزت نه ڪندو ته اوهان جو آواز اعليٰ ايوانن ۾ ويٺل حڪومتي نمائندن تائين ڪيئن پهچندو۔ جيستائين ڀوتارڪي نظام جو خاتمو نه ايندو تيستائين نصرالله گڏاڻيء جهڙا بهادر صحافي راهه ويندي ماريا ويندا ۽ دانهون ڪوڪون ڪري خاموش ٿي ويهي رهنداسين۔ انڪري بيدار ٿي ان بدبودار نظام جي خاتمي لاء جدوجهد ڪريو ڇوته اڱڻ کان اسيمبليء تائين ان گندي نظام جون پاڙون مضبوط ٿيل آهن انڪري ان نظام جي خاتمي گڏجي منظم تحريڪ هلائڻي پوندي تڏهن ئي شهيد جان محمد مهر ۽ شهيد نصرالله گڏاڻيء جهڙن سورهين ۽ سچ گو قلمڪارن جي اڌوري ڇڏيل مشن کي پايه تڪميل تائين پهچائي سگهون ٿا.

ڪتاب: فلسفي جي تاريخ (قديم ۽ ڪلاسيڪي دور) | تبصرو: ڪامريڊ صفيہ ٻپڙ

فلسفي جو علم روء زمين تي جنم وٺندڙ ڏاھن پاران ڏنل انسانذات لاء ھڪ اھڙو ڏاھپ سان سرشار اڻملھ ڄاڻ جو سرچشمو آھي جيڪو اسان کي ڏاھپ جي آسودگي بخشيندي عام انسانن جي اکين کان اوجھل انيڪ ڪائيناتي لڪائن تان اڻڄاڻائي, بي سمجھي ۽ انڌي عقيدي پرستي جا چڙھيل خول لاھيندي منطقي بنياد تي ڪائيناتي جي فطري لڪائين توڙي خلاقيات, منطق, سياست ۽ جماليات جھڙي ٻين انيڪ موضوعن متعلق ڏاھپ ڀري سمجھاڻي ڏئي ٿو ۽ تنقيدي شعور جي آڌار تي دنيا کي ڄاڻڻ, سمجھڻ ۽ پرکڻ جو گس ڏسي ٿو٠ اھو

 ئي سبب آھي جو فلسفي جي سمجھاڻي ڏيندي عظيم جرمن مفڪر ۽ سائنسي سوشلزم جي باني ڪارل مارڪس لکيو آھي تـ, " فلسفو اوھان وٽ موجود فلسفياڻين ۽ مذھبي ڳالھين بابت مختلف نموني سان ڳالھايئي ٿو٠ اوھان انهن بابت اڀياس ڌاران ڳالھايو ٿا, اھو اڀياس کانپوء ئي ڳالھائي ٿو, اوھان ڦٽڪاريو ٿا, اھو سيکاري ٿو٠ اوھان ڌرتيء ۽ جنت جا دلاسا ڏيو ٿا; اھو سچ کانسواء ڪو بـ وچن نٿو ڏي٠ اوھان پنهنجي عقيدي ۾ عقيدو گھرو ٿا, اھو پنهنجي نتيجن ۾ عقيدو نٿو گھري پر شڪ رکي ٿو٠ اوھان ڊڄاريو ٿا, اھو آٿت ڏئي ٿو٠" مارڪس جي مٿين ڳالھ جي روشني ۾ يقيني طور تي ائين چئي سگھجي ٿو تـ فلسفو سچائي جي اڻٿڪ سفر جي ڳولا ۾ ۽ انسانن جي اجتمائي مفادن واري حاصلات جي پنڌ ۾ مقصد طرف رسائيندڙ ھڪ اھم, بنيادي ذريعو ۽ ھٿيار جي حيثيت رکندڙ علم آھي٠

اسان وٽ سنڌي ادب ۾ ڏٺو وڃي تـ فلسفي جھڙي موضوع تي بنھ گھٽ لکيو ويو آھي ۽ جيڪڏھن ڪي چند ٿورڙا آڱرين تي ڳڻڻ جيترا ڪتاب آھن, تڏھن بـ انهن جو ڳاڻيٽو ٻن ٽن ڪتابن کان وڌيڪ نـ ٿيندو٠ فلسفياڻي خيال جي اڻاٽ ۽ ڏڪار واري صورتحال ۾ نويد سنديلي جو ھيء ڪتاب 'فلسفي جي تاريخ' (قديم ۽ ڪلاسيڪي دور) اسان جھڙي پڙھندڙن جي بنجر ذھنن تي ٿر ۾ وٺل بارش جھڙو ڪم ڪيو آھي٠ يقينن نويد سنديلي جو ھيء ڪم انتھائي ساراھ جوڳو آھي جنهن وسيلي ھن سنڌي پڙھندڙن کي فلسفي جون مھلائتيون مسرتون پھچائي, فلسفي جھڙي اھم ۽ فڪري موضوع تي شاندار ڪتاب سنڌي ادب جي جھولي ۾ وڌو آھي٠

نويد سنديلي جو ھيء 393 صفحن تي آڌاريل ڪتاب, ٻن ڀاڱن 'قديم دور' ۽ 'ڪلاسيڪي دور' تي ٻڌل ۽ چوڏھن بابن تي مشتمل آھي٠ جيڪو سنڌ جي نج ٻھلاڙي جي ٻولي ۾ انتھائي خوبصورت لفظن سان ۽ وڻندڙ انداز ۾ لکيو ويو آھي٠

ھن ڪتاب ۾ ليکڪ طرفان يونان جي قديم دور واري ڏند ڪٿائن, مذھبي ۽ ادبي رويايتن جي شروعات کان وٺي ۽ انهن منجھان ڦٽي نڪتل ڏاھپ ڀري شروعاتي ٿاليس جي فلسفياڻي خيالن, ماليشيائي مڪتب فڪر, پيٿاگوريائي مفڪرن, ايليائي مڪتب فڪر, ھيراڪليٽس, ليوسي پس جي جوھري ۽ چونڊ پسند فلسفي, ڊيموڪريٽس ۽ ٻين فلسفين جي فڪري نظرين تي ڳالھائيندي, يوناني فلسفي جي ڪلاسيڪي دور جي سوفسطائي دور, سقراط ۽ ان کانپوء جي اڌ سقراطي سائرينائي ۽ ميگرائي فلسفين, افلاطون ارسطو ۽ ايپي ڪيورس تائين جي فلسفياڻي فڪر ۽ سندن نظرين جي مختلف پاسن تي جامع انداز ۾ روشن وجھندي ڏاڍي اثرائتي نموني فلسفياڻي فڪر جي تاريخي ارتقا کي بيان ڪيو ويو آھي٠

ھزارين سالن جي انساني فڪر جي تاريخ ۾ انسان فطرت ۽ ڪائنات جي لڪائن کي ڄاڻڻ ۽ سمجھڻ لاء ڪوشان رھيو آھي ۽ فطرت جي پرتجسس لڪائن جو پيڇو ڪندي ڏاھپ جي امرتا ماڻڻ لاء پاڻ پتوڙيندو رھيو آھي٠ پر تجسس ڀري ان سفر ۾ انسان ڪھڙيون ارتقائي منزلون ماڻيندو فلسفياڻي فڪر تائين رسيو آھي؟ فلسفو/ ڏاھپ ڪھڙن سرچشمن مان ڦٽي نڪري ٿي؟ ان جي امرتا ڪيئن ماڻي سگھجي ٿي؟ اھا ڪھڙا مقصد آڇي ٿي؟ اھي, اھي بنيادي سوال آھن جيڪي فلسفياڻي فڪر جي شروعات ۽ ان جي مقصد جي حوالي سان انتھائي اھم ۽ غور طلب آھن٠ جن جا جواب ھن ڪتاب ۾ نويد سنديلي طرفان انتھائي سرل انداز ۾ ڏنا ويا آھن٠ ھونء تـ ھيء ڪتاب فلسفي جي تاريخ تي جامع انداز ۾ لکيو ويو آھي پر ھتي ھن مختصر تبصري ۾ ڪتاب جي سڀني پاسن تي ڳالھائڻ ممڪن ڪونھي ۽ جي لکيو بـ وڃي تـ اسان جھڙي فلسفي جي شروعاتي ننڍڙي شاگردن طرفان انصاف ڪري نـ سگھبو تنهنڪري ھن ڪتاب بابت مان پنهنجي (ننڍڙي) سمجھ جي آڌار تي مختصر نموني انهن موضوعن تي راء پيش ڪندس جيڪي فلسفي جي فڪر جي ارتقائي تاريخ جي اوسر تي روشني وجھن ٿا٠

انسان فڪر جي ارتقائي تاريخ ۾ ڪھڙيون منزلون ماڻيندو فلسفي جي فڪر تائين رسيو آھي؟

انساني فڪر جي تاريخ کي فلسفي تائين رسائڻ ۾ جن بنيادي شين ڪردار ادا ڪيو آھي, اھي آھن, اوائلي دور جون مذھبي ديومالائي ڏندڪٿائون جن ۾ انسان پنهنجي پرتجسس سوالن جا جواب تلاش ڪرڻ ۽ آٿت ڀري سچائي تائين رسڻ جي ڪوشش ڪئي ھئي٠ جنهن جي نتيجي ۾ قديم يوناني ادب ۽ فن جا اھي سرچشمان ڦٽي نڪتا جن ھومر, ھيسيڊ, سولون, فوسيلائيڊس, ٿيو جنس, سئفو ۽ الڪايوس جھڙي عظيم لافاني شاعرن کي جنم ڏنو٠ ان زماني ۾ ھومر جي شاھڪار ادبي ۽ فني تخليقن 'ايلياڊ', 'اوڊيسي' ۽ ھيسيڊ جي نظم 'ڏينهن جا ڪم ڪاريون' اھي اخلاق تي آڌاريل قديم لکڻيون ھيون جنهن ۾ ھنن پھريون ڀيرو سماجي ڏيوال پڻي واري مدي خارج اخلاقي قدرن کي ننڌيو, ان طرف تنقيدي رويو اختيار ڪندي عام ماڻھن کي اخلاقي درس ڏنا ۽ مقصديت واري زندگي طرف پيرا کنيا٠ جنهن کانپوء ناٽڪ نويسي جي ميدان ۾ ايسڪائيلس, سوفو ڪليز ۽ يوري پيڊس پاڻ ملھايو جن جي الميائي ناٽڪن جي سمجھ ڀري جرڪندڙ اولڙن عام ماڻھن جي ذھنن کي پراڻ پرستي واري پٺتي پيل روايت پرست سوچن کان آجھو ڪرائي, کين بغاوت تي اتساھيو ۽ سندن ذھنن کي ڏاھپ ڀري علم جي نئين قوت سان مضبوط ڪيو٠ اھڙي ريت پھريون ڀيرو يونان جي عظيم سر زمين تي قديم ادب, فن, آرٽ, شاعري, لوڪ قصن ۽ ناٽڪن منجھان انسان جي بنجر ذھنن کي سيرياب ڪيو ويو٠ جنهن جي نتيجي ۾ ڏاھپ ۽ فڪر جي ڪک منجھان فلسفي جھڙي ديونما فڪر جنم ورتو جنهن کي سڀني علمن جي ماء چيو وڃي ٿو, ھا اھا ئي عظيم ماء جنهن سائنسي فڪر کي اڳتي وڌائندي انسانذات کي منطقي بنيادن تي سوچڻ سيکاريو ۽ تنقيدي فڪر جو روپ ڏنو٠

فلسفو/ڏاھپ ڪھڙي سرچشمن مان ڦٽي نڪري ٿي؟

عظيم ارسطو چيو آھي تـ, ڄاڻڻ انسان جي جبلت آھي ۽ انھيء جلبت سبب انسان منجھ فطرت ۽ دنيا کي ڄاڻڻ جو موھ پيدا ٿئي ٿو, جنهن منجھان حيرت ۽ تجسس جو ديو انساني ذھنن ۾ ڪر موڙي اٿي ٿو, انھيء حيرت لاء ھڪ ڀيرو افلاطون چيو ھو تـ, pilosophy is wonder of child (فلسفو حيرت جو ٻار آھي) بقول نويد سنديلي جي تـ شڪ, حيرت, تجسس ۽ ڳولا جي سرچشمن منجھان ڏاھپ/فلسفو ڦٽي نڪري ٿو٠ جنهن جي پٺيان سنسار جي پوشيده رازن تان پردو ھٽائڻ ۽ سچائي جي تلاش ۾ دنيا جھان جي انيڪ ڏاھن سوين ھزارين سالن کان وٺي گھرو غور ويچار پئي ڪيو آھي تـ ڪائنات ڇا آھي؟ سج, چنڊ, تارا, ڪھڪشائون ۽ جھر مٽ ڇا جا ٺھيل آھي؟ موت ۽ زندگي ڇا آھي؟ انسان جي زندگي جو مقصد ڇا آھي؟ حسن, بدصورتي, نيڪي ۽ بدي ڇا آھي؟ وغيره جھڙا سوال سندن سوچ جو مرڪز رھيا ۽ انهن سوالن جي جواب جي ڳولا منجھان نڪتل عقلي نتيجن جي آڌار تي سرجيل فلسفو انسان ذات جي گڏيل ڏاھپ جو ورثو آھي٠

فلسفي/ڏاھپ جي امرتا ڪئين ماڻي سگھجي ٿي؟

انساني ذھنن منجھ فطرت, ڪائنات, سماج, زندگي, موت, حسن, نيڪي, سياست وغيره ۽ ٻين ڪيترن ئي موضوعن بابت ڪيترائي اڻڳڻيا سوال جنم وٺندا رھن ٿا, انهن سوالن جي فلسفي واري دڳ وسيلي ڪيل اڀياس سان ماڻھو ڏاھپ جي امرتا ماڻي سگھي ٿو ۽ فلسفي کي سمجھي سگھي ٿو٠

فلسفو ڪھڙا مقصد آڇي ٿو؟

فلسفو فطرت, ڪائنات, سياست, سماج ۽ انساني سمجھ منجھان ڦٽي نڪرندڙ احساسن, خيالن, سوچن ۽ فطري علمن مثلن حسن, ڪوجھائپ, نيڪي, بدي, موت ۽ حياتي بابت خاص طور تي اھڙن اھم سوالن کي نبيري ٿو جيڪي ٻين علمن طرفان حل جوڳا نـ آھن, تنھنڪري اھڙا ڪيترائي سوال آھن جيڪي ٻين علمن جي دائري ۾ اچن ٿا پر انهن علمن طرفان حل جوڳا نـ آھن سي فسلسفي جي حوالي ڪيا ويندا آھن ڇاڪاڻ تـ جتي مختلف موضوعن متعلق ٻين علمن جو علم ھڻي اچي دنگ ڪري ٿو اتان فلسفي جي جھان جون سرحدون شروع ٿين ٿيون تنھنڪري چئي سگھجي ٿو تـ فلسفو ڏاھپ طرف اھو پراھون پنڌ آھي جيڪو پنهنجي شروعات جي قديم زماني کان وٺي اڄ ڏينهن تائين پنهنجي منطق, تنقيدي شعور ۽ فڪر ذريعي انسانذات جي خدمت ڪندو پيو اچي٠ اڄ ڪيترائي ماڻھو اھو سوال ڪندا آھن تـ اڄوڪي جديد سائنس ۽ ٽيڪنالاجي واري دورن ۾ بـ ڇا فلسفي جو ڪو سماجي ڪارج ۽ مقصد آھي؟ ان جواب آھي, ھا بلڪل فلسفي جو سماجي ڪارج ۽ مقصد آھي! ڇاڪاڻ تـ فلسفو اھو علم آھي جيڪو مارڪسزم جي فلسفياڻي فڪري ۽ سائنسي نظريي سان انسان جي سماجي ۽ سياسي مقصدن جو تعين ڪري ٿو ۽ وسيع معنىٰ ۾ قومي غلامي ۽ طبقاتي استحصالي نظام خلاف انساني آزادي, آجھپي ۽ ڇٽڪاري واري ويڙھ ۽ جنگ ۾ بنيادي ھٿيار ۽ اوزار جو ڪم ڏئي ٿو٠

مٿين ڳالھين کان سواء نويد سنديلي فلسفي جي اھم شاخن, مابعدالطبعيات, منطق, اخلاقيات, سياسيات, علميات ۽ جماليات تي پڻ ھن ڪتاب ۾ مختصر نموني روشني وڌي آھي٠ ھونئين تـ ھي ڪتاب ھر پڙھندڙ لاء لاڀايئتو آھي پر منهنجي خيال ۾ ھيء ڪتاب فلسفي ۾ دلچسپي رکندڙ انهن پڙھندڙ لاء انتھائي ڪارائتو آھي, جيڪي فلسفي جھڙي موضوع کي شروعاتي طور تي پڙھڻ ۽ سمجھڻ جا خواھش مند آھن٠

ڪراچي يونيورسٽيءَ ۾ ٻيهر لساني فسادن جي ڪوشش | زاهده ابڙو

8 مئي تي ڪراچي يونيورسٽيءَ جي ڪينٽين ۾ ويٺل ڪجهه سنڌي شاگردن مٿان هڪ دهشتگرد گروهه حملو ڪري کين تشدد جو نشانو بڻايو آهي. سنڌي شاگردن ۾ هڪ بهادر نياڻي به شامل هئي، جنهن انهن دهشتگردن کي بهادريءَ سان منهن ڏيندي پنهنجن ساٿين کي به بچايو ۽ پوليس کي ايف آءِ آر ڪٽڻ تي به مجبور ڪيو.

سندس (نياڻيءَ) جو چوڻ آهي ته هوءَ ۽ سندس ڪلاس فيلوز گڏجي صوفي ڪينٽين تي ماني کائي رهيا هئا، ايتري ۾ ڪجهه ڇوڪرا سندن ويجهو آيا جن جي هٿن ۾ لٺيون به هيون ته لوهي شيخون به هيون ۽ هڪ ڄڻي وٽ ور ۾ پستول لڳل هو، جنهن رڙ ڪري ٻين کان پڇيو ته ڪنهن کي مارڻو آهي. انهن سنڌي نوجوان کان سندس سياسي وابستگيءَ بابت پڇاڻو ڪيو، جنهن تي هن چيو ته هو غير جانبدار شاگرد آهي. جنهن کانپوءِ کيس موبائل فون ڏيکارڻ لاءِ چيو ويو، هن موبائل فون ڪڍيو ئي هو ته جنهن ماڻهوءَ وٽ پستول هئي ان سنڌي نوجوانن جي پيرن ۾ فائر ڪرڻ شروع ڪيا. ان ڇوڪريءَ جي چوڻ موجب هن اٿي پنهنجي ساٿيءَ کي بچائڻ جي ڪوشش ڪئي ته ٻنهي کي تشدد جو نشانو بڻايو ويو. ان کانپوءِ BSF جي شاگردن اچي سندن مدد ڪئي. جيڪڏهن اهي وقت تي نه پهچن ها ته شايد انهن نوجوانن کي اتي ئي ماري قتل ڪري ڪراچي يونيورسٽيءَ ۾ ڏهڪاءُ پيدا ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وڃي ها. انهن فائر ڪيل گولين جي خالي خولن کي يونيورسٽيءَ جي سيڪيورٽيءَ جي ماڻهن جمع ڪيو. جڏهن ته رينجرز اڌ ڪلاڪ کانپوءِ پهتي ۽ اچڻ شرط متاثر شاگردن کي بيان رڪارڊ ڪرائڻ جو چيو ۽ جنهن نوجوان تي حملو ٿيو هو ان کي ڳلي مان پڪڙي گاڏيءَ ۾ ڌڪي ويهارڻ جي ڪوشش ڪئي، پر شاباس آهي اسان جي سنڌ جي بهادر ۽ پڙهيل لکيل نياڻيءَ کي جنهن رينجرز جي شيطاني پلان کي ناڪام بنائڻ جي ڪوشش ڪندي پاڻ رينجرز جي گاڏيءَ ۾ ويهي رهي جنهن تي کين خوف ٿيو ته هڪ نياڻيءَ جي ان طرح سان گاڏيءَ ۾ ويهڻ تي معاملو وڌي سگهي ٿو. هنن انهن ٻنهي شاگردن کي اتي ئي لاهي ڇڏيو. ظلم جي انتها آهي ته جن شاگردن تي حملو ٿيو آهي رينجرز انهن جي مدد ڪرڻ بدران کين خوفزده ڪندي رهي آهي. شايد رينجرز جي اهلڪارن کان اها ڳالهه هر هر وسري ٿي وڃي ته انهن کي سنڌ ڌرتيءَ تي سنڌ جي امن امان واري صورتحال کي بحال ڪرڻ لاءِ سنڌ جي ماڻهن جي ٽيڪسن مان هڪ ڊگهي عرصي کان اضافي گرانٽ ڏيئي رکيو ويو آهي ته جيئن دهشتگردن جي خاتمي لاءِ سنڌ پوليس سان گڏجي ڪم ڪري، پر حقيقت اها آهي ته رينجرز جي اهلڪارن ڪنهن به ريت سنڌ جي امن امان کي بهتر بنائڻ لاءِ ڪو ڪم ناهي ڪيو، بلڪه معصومن جون جانيون ورتيون آهن. افسوس سان چوڻو ٿو پوي ته ايم ڪيو ايم اڃان تائين ان پراڻي پُرتشدد سياست تي يقين ٿي رکي ۽ ان کي تبديل ٿيندڙ وقت جو ادراڪ ناهي رهيو ته هن وقت سنڌ جو نوجوان نه صرف ڇوڪرو، پر ڇوڪري به تعليم پرائي رهي آهي، سندن نظر نه صرف مقامي سياست تي، پر ملڪي، علائقائي ۽ بين الاقوامي سياست تي به آهي ۽ کين اهو به شعور حاصل ٿي چڪو آهي ته اهڙين دهشتگرد سياسي جماعتن جي پٺيان ڪير بيٺل هوندو آهي.

سنڌ حڪومت کي به ان طرف ڌيان ڏيڻ گهرجي ته سنڌ جي ماڻهن سان 76 سالن کان ٿيندڙ ظلم اڃان تائين ڇو جاري آهن؟ ڇا هنن ڪنهن ٻي قوم جي ڌرتيءَ تي قبضو ڪيو آهي يا ڪنهن ٻئي ملڪ جي گاديءَ جي هنڌ ۾ ٿا رهن جو کين ايئن خوفزده ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي پئي وڃي. سنڌ حڪومت کي ان معاملي جي شفاف انڪوائري جو حڪم ڏيڻ گهرجي ۽ سنڌ پوليس کي ان دهشتگرد گروهه جي ڪارندن کي هڪدم پڪڙي قانون جي اڳيان پيش ڪرڻ گهرجي ۽ عدليه کي انهن دهشتگردن کي سخت سزا ڏيڻ گهرجي. اميد آهي ته سنڌ جون سياسي، سماجي ۽ وڪيل تنظيمون ان واقعي جو نوٽيس وٺنديون ۽ ان معاملي کي معمولي سمجهي نظر انداز نه ڪنديون. اسان ماضيءَ ۾ به ايئن گڏجي هڪٻئي جي مدد ۽ واهر ڪئي آهي. اسان جو دشمن اسان جي نوجوان نسل جي تعليم تي وار ڪرڻ ٿو چاهي. ڇو ته کيس تعليم يافته سنڌي نوجوان کان خطرو محسوس ٿي رهيو آهي.

هن آرٽيڪل جي ذريعي مان ان نوجوان ناريءَ کي سندس بهادريءَ تي ڀيٽا پيش ٿي ڪريان جيڪا سسئي وانگر ڏونگر سان وڙهي پئي ۽ آخرڪار دهشتگردن خلاف ايف آءِ آر ڪٽرائڻ ۾ ڪامياب ٿي.

سنڌ جي هر پيءُ کي وينتي آهي ته پنهنجين ڌيئرن کي تعليم جي زيور سان سنگاريو ته جيئن اهي سنڌ جي دشمن سان اکين ۾ اکيون وجهي ڳالهائي سگهن، پنهنجي حق کان واقف ٿين ۽ سنڌ ڌرتيءَ کي گل و گلزار ڪرڻ ۾ پنهنجن پيئرن، ڀائرن، پٽن ۽ وَرن سان گڏ ڪلهو ڪلهي ۾ ملائي بيهي سگهن.

عمر خيام: آئون گنھگار آھيان ته تنھنجي رضا ڪٿي آھي؟ | رحمت سومرو

يارھين صديءَ ۾ پيدا ٿيندڙ ھن مشرقي ماڻھوءَ جا خيال جڏھن اڻويھين صديءَ ۾ ترجمو ٿي مغرب ۾ پھتا ته پڙھندڙ مٿس فدا ٿي پيا. آمريڪا ۽ برطانيا سميت ٻين ملڪن ۾ ھن جي نالي سان ڪلب ٺاھيا ويا. توڙي جو ان شھرت پٺيان سبب اھو ڄاڻايو ويو ته ھن جي رباعين ۾ شراب، مستي، جذبات ۽ عورت جو گهڻو ذڪر آھي پر حقيقت ۾ کيس پنھنجي ملڪ ۾ ھڪڙي صوفيءَ ۽ روحاني استاد طور مڃيو ويندو ھو ۽ اڄ سوڌو ائين ئي آھي. 31 مارچ 1900 ۾ آمريڪي شھر بوسٽن ۾ سندس نالي سان جيڪو ڪلب ٺاھيو ويو، اھو اھڙن ماڻھن جو ھو جيڪي کيس داناءُ ماڻھن جو بادشاھه مڃيندا ھئا.
چون ٿا ته جيڪڏھن سندس خيال رباعين جي صورت ۾ ماڻھن آڏو نه اچن ھا ته تڏھن به سائنس ۽ تحقيق جي ميدان ۾ سندس وڏي ناماچاري ھجي ھا. ھو نه رڳو آلجبرا، رياضي جو ماھر جو، پر فلسفي، منطق ۽ نجوم تي به عبور رکندو ھو. ان وقت جي بادشاھ پاران جوڙيل اَٺن ڄڻن جي ڪميٽيءَ ۾ ھو پڻ شامل ھو، جن جي ذمي ان وقت جلالي ڪيلينڊر ٺاھڻ ھو. جلالي ڪيلينڊر پراڻي ايراني ڪيلينڊر جي سڌريل صورت آھي، جنھن بابت دعوي ڪئي ويندي آھي اھو غلطين کان پاڪ آھي. سندس شاعريءَ ۾ شراب، عورت، پيار ۽ محبت جو گھڻو ذڪر آھي. فٽز جيرالڊ جڏھن کيس ترجمو ڪيو ته خراسان جي علائقي نيشاپور جو خيما ٺاھيندڙ گهراڻي جو ھي فرد شھرت جي بلندين تي پھچي ويو. جيتوڻيڪ مشرق ۾ سندس شاعري ٻين صوفي شاعرن وانگر ئي ظاھري ۽ باطني معنائن ۾ پڙھي ۽ سمجهي وڃي ٿي، جنھن ۾ ڳوڙھين ڳالھين کي مڌ ۽ مستي ۾ لڪائي پيش ڪيو ويو آھي پر جيرالڊ جي ترجمي سبب پھريان ائين ئي ٿيو ته ھن کي اولھه وارن ماديت پرست طور ڏٺو پر بعد ۾ مترجم ان معاملي جي وڌيڪ اکيل ڪري ڪجھه شين کي واضع ڪيو. فٽز جيرالڊ پاران ترجمو ڪيل رباعين مغرب وارن تي تي ھوريان ھوريان پنھنجو اثر ظاھر ڪيو، پراڻي مڌ وانگر خيام جي لفظن جو جادو مٿن آشڪار ٿيو ته اھي سندس ديوانه ٿي پيا. خيام رياضيءَ، آلجبرا، جاميٽري سميت ٻين علمن تي ڏھه کن ڪتاب لکيا. ھو فلڪيات جو ماھر سمجهيو ويندو ھو، کيس ان وقت جي حڪمران ھڪڙي رصد گاھه ٺھرائي ڏني جتي ھو مشاھدو ڪندو ھو.

من بنده عاصيم، رضائي تو ڪجاست؟

تاريڪ دلم، نور و صفائي تو ڪجاست؟

ما را تو بھشت اگر بطاعت بخشي

اين مزد بود لطف و عطائي تو ڪجاست؟

آئون گنھگار آھيان، پر تنھنجي رضا ڪٿي آھي؟ منھنجي دل گناھن ۾ غرق آھي ته تنھنجو نور ڪٿي آھي؟ جيڪڏھن مان تعبيداري ٿو ڪيان ته جنت ٿو ڏين، اھا ته مزدوري ٿي. تنھنجي سخاوت ۽ عنايت ڪٿي آھي؟

لبنان ڄائي ليکڪ امين معلوف "سمرقند" جي نالي سان ھڪڙو ناول لکيو آھي، جيڪو 1989 ۾ شايع ٿيو ھو. ان ناول ۾ ھن عمر خيام جي رباعين جي مسودي جي وڃائجي وڃڻ واري واقعي کي افسانوي انداز ۾ لکيو آھي. اھي رباعيون جيڪي عمر خيام يارھين صدي ۾ لکيون ھيون ۽ جن بابت دعوي ڪئي ويندي آھي ته انھن رباعين جو اھو مسودو جڳ مشھور جھاز ٽائيٽينڪ سان ٻڏي ويو ھو. امين معلوف ھن ناول ۾ يارھين صدي دوران ايران ۽ ايشيا جي تصوير ڇڪي آھي ۽ وري 900 ورھين بعد انقلاب کان اڳ ايران کي ھڪ انگريز جي اک سان ڏيکارڻ جي ڪوشش ڪئي آھي، جيڪو خيام جي مسودي جو متلاشي ھوندو آھي. ناول ۾ خيام جي مسودي جو مختلف ماڻھن وٽ ھجڻ جو ذڪر ڪيو ويو آھي. امين معلوف ھن ناول ۾ ٽن اھم شخصيتن جو ذڪر آھي، جن ۾ عمر خيام، نظام الملڪ طوسي ۽ حسن بن صباح شامل آھن.

ناول ۾ ھڪڙي جاءِ تي ليکڪ عمر خيام جي واتان چوائي ٿو ته: "درٻاري زندگي منھنجو مقدر ناھي، آئون چاھيان ٿو تہ ھڪ ڏينھن گلاب جي باغ ۾ وڃان، منھنجي ھڪ ھٿ ۾ جام ھجي ۽ پاسي ۾ ھڪ خوبصورت عورت ۽ انھن ئي سوچن ۾ آئون آسمان جي وشالتا ۾ گم ٿي وڃان."

عمر خيام بابت حليم بروهيءَ جو خيال ڪجھه ٻيو ھو. ھن چيو ته خيام شاعر نه ھو، پر ھن جو

پنھنجو الڳ فلسفو ھو، جيڪو ھن رباعين ۾ پيش ڪيو.

اردو ۾ بيدار بخت خيام تي ھڪڙو ڪتاب آندو آھي، جنھن ۾ ھن باريڪ بينيءَ سان خيام جي رباعين جي مختلف ترجمن جو جائزو ورتو آھي. ياد رھي ته خيام جي رباعين کي انگريزيءَ ۾ فٽز جيرالڊ سميت ونفيلڊ، رابرٽ گريوز، ٿامپسن،. رچرڊ گيليئين، سميت انيڪ ماڻھن ترجمو ڪيو آھي. جڏھن ته اردو سندس شاعريءَ جو پھريون مترجم حيدرآباد دکن جي راجا مکن لال کي چيو وڃي ٿو. ان بعد ميرا جي، صبا اڪبرآبادي ، آغا شاعر سميت ڏھن کان وڌيڪ ماڻھن خيام کي ترجمو ڪيو آھي.
پروفيسر عزيز احمد عمر خيام تي ھڪڙو منظوم ڊرامو به لکيو. خيام تي ھڪ فلم پڻ ٺھي جنھن کي 2005 ماسڪو انٽرنيشنل فلم فيسٽيول ۾ انعام مليو. سنڌي ۾ عمر خيام کي مرزا قليچ بيگ سميت، پروفيسر عطاءُ الله ابڙي، انجنيئر شفقت حسين وڌي سميت ڪجھه ٻين اديبن پڻ ترجمو ڪيو آھي. خيام ارڙھين مئي 1048 تي ڄائو ۽ ٽين ڊسمبر 1131 ۾ وفات ڪري ويو.

اي دوست! اچ ته سڀاڻي جو غم ڇڏيون، ھي وقت جيڪو اڄ مليو آھي، ان کي غنيمت سمجھون. سڀاڻي جڏھن ھيءَ دنيا پراڻي ٿي ويندي ته اسان به انھن جھڙا ئي ٿي وينداسين، جيڪي اسان کان ھزار سال پھريان ھئا.