سنڌ، جيڪا علم، تهذيب ۽ تاريخي ورثي ۾ مالا مال زمين آهي،
اڄ بہ پنهنجي تعليمي نظام ۾ پوئتي رهجي وئي آهي۔ اهو هڪ وڏو الميو آهي تہ پاڪستان جي
سڀني صوبن مان سنڌ ۾ تعليم تي سڀ کان وڌيڪ ڳالهہ ٿئي ٿي، پر عملي سطح تي تبديلي سڀ
کان گهٽ ڏسڻ ۾ اچي ٿي۔ سنڌ جو تعليمي نصاب نہ صرف پراڻو آهي، پر ان جو روزگار جي موجودہ
ضرورتن سان ڪو بہ سڌو لاڳاپو ناهي۔
تعليم جو مقصد فرد کي زندگيءَ لاءِ تيار ڪرڻ آهي، پر جڏهن
نصاب روزگار جي دنيا سان ميل نہ کائي، تڏهن اهو مقصد نامڪمل رهجي وڃي ٿو۔ سنڌ ۾ اڄ
بہ ڪيترائي شاگرد نظرياتي علم تہ حاصل ڪن ٿا، پر عملي دنيا ۾ انهن علم جو استعمال نٿو
ٿي سگهي۔ نتيجي ۾، هزارين نوجوان ڊگريون وٺي بہ بيروزگار آهن۔
نصاب جي پراڻائي ۽ ان جا اثر:
سنڌ جي تعليمي پاليسين ۾ ڪيترائي ڀيرا تبديليون آيون، پر
نصاب ۾ ڪا بنيادي جدت نہ آئي۔ ڪتابن جو مواد ڏهاڪن پراڻو آهي۔ سائنس، ٽيڪنالاجي، ۽
سماجي سائنسن جا نوان موضوع شاگردن تائين وقت سر نٿا پهچن۔ مثلاً، جڏهن دنيا ۾ Artificial Intelligence، Data Science، Renewable Energy ۽ Robotics تي ڪم ٿي رهيو آهي، تڏهن
سنڌ جي اسڪولن ۾ اڃا تائين بنيادي ڪمپيوٽر سکيا بہ مناسب طريقي سان نٿي ڏني وڃي۔ استاد
پاڻ جديد ٽريننگ کان محروم آهن، جنهن ڪري اهي شاگردن کي نون خيالن سان واقف نٿا ڪري
سگهن۔ اهو ئي سبب آهي جو سنڌ جا شاگرد نہ عالمي مقابلي لاءِ تيار آهن ۽ نہ ئي مقامي
مارڪيٽ ۾ مناسب نوڪري حاصل ڪري سگهن ٿا۔
تعليم ۽ روزگار جي وچ ۾ خال:
سنڌ ۾ تعليم ۽ روزگار وچ ۾ وڏو خال آهي۔ مارڪيٽ ۾ جيڪي مهارتون
گهربل آهن، اهي تعليم ۾ سيکاربيون ئي ناهن۔ ڪمپنيون چاهين ٿيون تہ نوان ملازم عملي
ڄاڻ رکن، پر شاگردن وٽ صرف نظرياتي ڄاڻ هوندي آهي۔ مثلاً، جيڪڏهن ڪنهن شاگرد وٽ اڪنامڪس
يا بزنس ايڊمنسٽريشن ۾ ڊگري آهي، تہ بہ هو ڪاروباري مارڪيٽ ۾ داخل ٿيڻ وقت جدوجهد ڪندو
آهي، ڇاڪاڻ تہ کيس عملي تجربو، جديد
سافٽويئرن ۽ مارڪيٽ جي ٽرينڊس جي ڄاڻ نہ هوندي آهي۔ هي فرق صرف شاگردن جي ذميواري نہ
آهي. اهو نظام جي ناڪامي آهي۔ حڪومت، تعليمي ادارا، ۽ نجي سيڪٽر گڏجي نصاب کي اهڙي
نموني جوڙڻ گهرجي جو اهو روزگار جي ضرورتن سان مطابقت رکي۔
بيروزگاري جي وڌندڙ لهر:
سنڌ ۾ بيروزگاري جو مسئلو انتهائي سنگين ٿي چڪو آهي۔ شماريات
مطابق، هزارين گريجوئيٽ هر سال يونيورسٽين مان فارغ ٿين ٿا، پر روزگار جا موقعا محدود
آهن۔ زراعت، صنعت ۽ خدمتي شعبي ۾ روزگار جا در کليل نہ آهن، ۽ جيڪي آهن، اتي چونڊ لاءِ
فني مهارت گهربل آهي۔ اهو بيروزگار نوجوان نہ رڳو اقتصادي مسئلن کي منهن ڏئي ٿو، پر
سماجي طور بہ مايوسي، ذهني دٻاءُ ۽ بددلي جو شڪار ٿي وڃي ٿو۔ سماج ۾ اهڙي حالت نون
چيلينجن کي جنم ڏئي ٿي، جهڙوڪ ڏوهن ۾ اضافو، ذهني بيچيني ۽ معاشي بي اطميناني۔
ٽيڪنالاجي ۽ فني تعليم جي کوٽ:
سنڌ ۾ فني تعليم جو نظام تمام ڪمزور آهي۔ ٽيڪنيڪل ادارا تعداد
۾ گهٽ ۽ معيار ۾ ناقص آهن۔ جتي جديد دنيا ۾ Vocational
Training ۽ Skill Development تي زور ڏنو وڃي ٿو، اتي سنڌ ۾ اڃا تائين روايتي پڙهائي جاري آهي۔ جيڪڏهن سنڌ
جي نوجوانن کي فني مهارتون ڏنيون وڃن تہ اهي نہ صرف مقامي مارڪيٽ ۾ پر بين الاقوامي
سطح تي بہ پنهنجو نالو روشن ڪري سگهن ٿا۔ مثلاً، IT، Solar Technology، Auto Engineering، Artificial Intelligence ۽ E-commerce جا شعبا روزگار جا وڏا
در کولي سگهن ٿا۔
عورتن جي تعليم ۽ روزگار ۾ حصو:
سنڌ ۾ عورتن جو تعليم ۽ روزگار ۾ حصو اڃا تائين محدود آهي۔
ڳوٺاڻن علائقن ۾ خاص ڪري عورتن کي تعليم تائين محدود رسائي آهي۔ جڏهن عورتن کي تعليم
۽ مهارت جي ميدان ۾ شامل ڪيو ويندو، تڏهن سنڌ جي معيشت ٻيڻي تيزي سان ترقي ڪري سگهي
ٿي۔ عورتن لاءِ خاص تربيت جا مرڪز، آن لائين ڪلاسن ۽ ڊجيٽل سکيا پروگرام شروع ڪرڻ سان
وڏو فرق پيدا ٿي سگهي ٿو۔
استادن جي تربيت ۽ ذميواري:
تعليم جو معيار استاد جي معيار سان سڌو لاڳاپيل آهي۔ جيڪڏهن
استاد جديد دور جي تقاضائن سان واقف نہ هوندا تہ شاگرد بہ جديد علم کان پري رهندا۔
سنڌ ۾ استادن جي تربيت تي ڪافي ڪم ڪرڻ جي ضرورت آهي۔ استاد کي صرف ڪتاب پڙهائڻ نہ،
پر شاگرد کي سوچڻ، سوال ڪرڻ ۽ نون خيالن جي ڳولا ڪرڻ لاءِ همٿائڻ گهرجي۔ جيڪڏهن استاد
جديد ٽريننگ ۽ ٽيڪنالاجي سان ليس هجن، تہ تعليم جو معيار پاڻمرادو بهتر ٿي سگهي ٿو۔
تعليمي ادارن ۾ اهڙي تعليم مهيا ڪرڻ گهرجي. جيڪا انفراسٽرڪچر، ٽرانسپورٽ مينيجمينٽ،
۽ ڪاروبار سان لاڳاپيل هجي۔
نئين نصاب جي ضرورت:
سنڌ لاءِ وقت اچي ويو آهي تہ هو پنهنجي نصاب کي مڪمل طور
تي جديد بڻائي۔ نصاب ۾ جديد سائنس، ٽيڪنالاجي، ماحوليات، ڪاروبار، ۽ مهارت تي ٻڌل ڪورسز
شامل ٿيڻ گهرجن۔ شاگردن کي عالمي سطح جي ڄاڻ ڏيڻ لاءِ آن لائين مواد، ڊجيٽل ڪلاسن،
۽ بين الاقوامي تعليمي ادارن سان تعاون ضروري آهي۔ سنڌ يونيورسٽيون ۽ ڪاليجز اهڙيون
شراڪتون جوڙي سگهن ٿيون، جن ذريعي شاگرد نون خيالن سان سڌي ريت جڙيل رهن۔
حڪومت جو ڪردار:
حڪومت کي تعليم ۽ روزگار کي گڏيل پاليسي طور ڏسڻ گهرجي۔ جيڪڏهن
تعليم کي ترقي ڏني ويندي ۽ روزگار جا موقعا گڏ پيدا ڪيا ويندا، تڏهن ئي حقيقي ترقي
ممڪن ٿيندي۔ تعليمي بجيٽ وڌائڻ، اسڪولن جي نگراني، استادن جي ٽريننگ، ۽ فني ادارن کي
جديد سامان سان ليس ڪرڻ حڪومت جي ذميوارين ۾ اچي ٿو۔
خانگي شعبي جو ڪردار:
خانگي ادارا تعليم ۽ روزگار جي وچ ۾ پل جو ڪم ڪري سگهن ٿا۔
ڪمپنيون تعليمي ادارن سان گڏجي اهڙا ڪورسز ترتيب ڏئي سگهن ٿيون، جيڪي سندن مارڪيٽ جي
ضرورتن سان لاڳاپيل هجن۔ ان سان شاگردن کي عملي ڄاڻ ملندي ۽ نوڪري حاصل ڪرڻ آسان ٿيندو۔
نوجوانن لاءِ سفارشونروايتي پڙهائي سان گڏ فني مهارتن تي ڌيان ڏيو ٽيڪنالاجي سکڻ کي
پنهنجو حصو بڻايو۔ انٽرنيٽ ذريعي مفت آن لائين ڪورسز مان فائدو وٺو۔ مقامي مسئلن لاءِ
جديد حل ڳوليو، جيئن نوان ڪاروباري خيال جنم وٺن۔ سنڌ ۾ تعليم ۽ روزگار وچ ۾ فرق ختم
ڪرڻ وقت جي اهم ضرورت آهي۔ جيڪڏهن تعليمي نصاب جديد، فني ۽ مارڪيٽ سان لاڳاپيل بڻايو
وڃي، تہ سنڌ جا نوجوان ملڪ جي معيشت ۾ وڏو حصو ڏئي سگهن ٿا۔
پراڻو نصاب ۽ غير عملي تعليم نوجوانن کي بيروزگاري ۽ مايوسي
ڏانهن ڌڪي رهي آهي، پر جيڪڏهن نصاب ۾ سڌارا آندا وڃن، فني ادارا مضبوط ڪيا وڃن، تہ
سنڌ هڪ نئين دور ۾ داخل ٿي سگهي ٿي۔ سنڌ جي مستقبل جو انحصار علم، مهارت ۽ ايمانداريءَ
تي آهي۔ جڏهن تعليم حقيقي معنيٰ ۾ زندگيءَ سان ڳنڍبي، تڏهن ئي روزگار جا در کلي سگهندا،
۽ سنڌ پنهنجي ترقيءَ جو خواب پورو ڪري سگهندي۔
