گڏيل سنڌ ۽ هند: قديمي ثقافت، تمدن، تهذيب، محبت ۽ سنهري انساني دور جي ورھاست ـ ارشاد علي پنھور

موئن جو دڙو کان قديم سنڌ ۽ ھند جو پس منظر ڏسجي، توڙي جو ننڍي کنڊ جي ورھاڱي کان جي سنڌ ۽ هند، معلوم ٿيندو تہ ڌرتي جو ھي دائرو مذهبي توڙي تھذيبي طور تمام گهڻي ھڪجھڙائي رکندڙ آهي. ڌرتي جي ھن عظيم حصي ھميشہ کان گڏجي دنيا کي امن، علم ۽ محبت سان ڀرپور پيغام ڏنو آهي.

سنڌ ۽ هند جي وچ ۾ قائم ھي ازلي لاڳاپو ڪنهن سياسي يا جاگرافيائي حد تائين محدود نہ رهيو آهي، پر اهو هڪ گهري تهذيبي، تمدني ۽ انساني توڙي سماجي ڳانڍاپي جو رشتو پڻ رهيو آهي. ٻنهي ڌرتين جي تاريخ اهڙي رنگين ۽ گھرائيءَ سان ڀرپور آهي، جيڪا صدين کان اڄ بہ زندہ ۽ تازگي ڀري رهي آهي.

جيئن تہ سنڌو ماٿريءَ جي تهذيب، دنيا جي قديم ترين تهذيبن مان هڪ آهي، سا اصل ۾ سنڌ ۽ هند ٻنهي جي گڏيل ورثي جي علامت آهي. موئن جو دڙو ۽ هڙپا جا آثار ٻڌائن ٿا تہ انساني علم، واپار، فنون ۽ تمدن جا بنياد هتي گڏ رکيا ويا. ھي اھو وقت ھو جڏهن نہ ڪو هند هو نہ سنڌ، پر هڪ گڏيل امير تهذيب هئي، جنهن ۾ علم، هنر ۽ انساني ڀائپي جا ٻول ئي ھميشہ کان مٿانھان ۽ مان ڀريا رھيا.

712ع ۾ جڏهن محمد بن قاسم سنڌ ۾ داخل ٿيو، تڏهن اسلام جي اچڻ سان ھڪ نئين دور جي شروعات ٿي. محمد بن قاسم ھتي نہ رڳو نئون حڪومتي نظام آندو، پر فڪر، انصاف ۽ علم جي نئين شعور کي پڻ جنم ڏنائين. سنڌ ذريعي ئي اسلام هندستان تائين پهتو، جنهن سان ٻنهي علائقن جي فڪر ۽ روحانيت ۾ نئين ميلاپ جنم ورتو ۽ تهذيبي، توڙي ادبي ميل جول ۾ واڌارو ڏسڻ ۾ آيو.

اھو ئي وڏو سبب پڻ آهي جو اڄ بہ سنڌي ٻوليءَ تي سنسڪرت، پرڪرت ۽ هندي اثر نمايان ڏسڻ ۾ اچن ٿا، جڏهن تہ هندستاني موسيقي ۽ ادب پڻ ھميشہ سنڌ جي راڳ ۽ ڪلام کان متاثر ٿيو آهي. صوفي فڪر،خاص طور تي شاه عبداللطيف ڀٽائي، ڀڳت ڪبير، ۽ ٻين روحاني شاعرن جي تعليمات ٻنهي ڌرتين کي هڪ ئي محبت جي ڌاڳي ۾ ٻڌي رکيو آهي.

جڏهن 1947ع ۾ هندستان جي ورهاست ٿي، تڏهن سنڌ ۽ هند جي وچ ۾ هڪ وڏو انساني ۽ ثقافتي خال پيدا ٿيو.

جنهن سبب لکن ماڻهن جا گهر اجڙيا، خاندان ٽٽا، ۽ زخمن جي داستانن جنم ورتو پر تنهن باوجود پڻ محبت جا جذبا ختم نہ ٿيا. ورهاست باوجود ٻنهي پاسي جي ماڻهن جي دلين ۾ هڪ ٻئي لاءِ پيار ۽ عقيدت اڄ بہ باقي آهي.

اڄ جو دور ۾ جتي دنيا گلوبل سڃاڻپ بڻجي چڪي آهي، تڏهن سنڌ ۽ هند جي وچ ۾ علمي، ثقافتي ۽ فنڪاري رابطا ٻيهر وڌي رهيا آهن. هندستاني فنڪار اڪثر سنڌ جي ڪلام کي ڳائين ٿا، ۽ سنڌي شاعر هندستان جي ادبي محفلن ۾ وڏي مان ۽ احترام سان ياد ڪيا وڃن ٿا. اهو ظاهر ڪري ٿو تہ محبت، تهذيب ۽ فن ڪڏهن بہ ڪنهن سرحد ۾ قيد نٿا ٿي سگهن.

معلوم ٿيو تہ سنڌ ۽ هند جو لاڳاپو وقت جي ڌوڙ ۾ لڪل ناهي، پر اها هڪ اهڙي روشني آهي جيڪا اڄ بہ انساني ذهنن کي چراغان بڻايو ويٺي آهي. جڏهن سنڌ ۽ هند گڏ هئا، تڏهن پڻ دنيا هڪ اهڙو دور ڏٺو، جتي علم، امن، رواداري ۽ محبت جو راڄ هو ۽ اهوئي پيغام اڄ جي دنيا لاءِ اميد جو سج آهي.