سنڌ جي زمين مالا مال، ثقافت، مهمان نوازي، تنوع ۽ هڪجهڙائي جو عظيم داستان ـ قمر زمان کوسو

سنڌ، جيڪا انسانيت جي قديم تهذيبن مان هڪ تهذيب جي گهوَر طور سڃاتي وڃي ٿي، پنهنجي اندر انتهائي مالا مال ثقافت، بي مثال مهمان نوازي، حيرت انگيز تنوع، سماجي رچاءَ، علمي ورثي ۽ روحاني سجاڳي جي هڪ اهڙي دنيا رکي ٿي، جيڪا صديون گذرڻ باوجود اڄ بہ پنهنجي اصليت، حسن، خلوص ۽ اثرائيت سان زندہ ۽ مستحڪم آهي. سنڌ جي مٽيءَ ۾ هڪ اهڙو روحاني ۽ سماجي تسلسل موجود آهي، جيڪو رڳو تاريخ جي ڪتابن ۾ نہ پر ماڻهن جي دلين، ڪپڙن، ڳالهين، روشائن، رسمن ۽ روايتن ۾ بہ ڏسي سگهجي ٿو. هن ڌرتيءَ جو هر خطو، هر درياه، هر گهرا ڍنڍ، هر ريت، هر ڳوٺ ۽ هر شهر پنهنجي اندر تاريخ جا اهڙا اهڃاڻ سموئي بيٺل آهي، جيڪي انسانيت کي محبت، ڀائيچاري، امن ۽ احترام جو درس ڏين ٿا.

سنڌ جي سڃاڻپ جو سڀ کان وڏو اساس ان جو سماجي هم آهنگيءَ وارو رنگ آهي. هتي مختلف مذهبن، ٻولين، قبيلن، قومن ۽ تهذيبي خطن سان تعلق رکندڙ ماڻهو هزارين سالن کان گڏجي امن سان رهن ٿا. اهو ئي سبب آهي جو سنڌ کي هڪجهڙائي، رواداري ۽ فڪر جي آزاديءَ جي ڌرتي چيو وڃي ٿو. هتي انساني محبت جي خوشبو هرياليءَ جي صورت ۾ ٻوٽي جيان هر هنڌ ڦهلجي ٿي. سنڌي ماڻهون پنهنجي نرمي، پيار، احسان ۽ آدرڀاءَ لاءِ سڄي خطي ۾ ممتاز آهن. مهمان هجي يا مسافر، غريب هجي يا امير سنڌو ديس جي ماڻهوءَ پنهنجي گهر جا دروازا ۽ دل جا دروازا هميشہ کليل رکن ٿا.

سنڌ جي ثقافت جو بنياد قديم دور تائين وڃي پهچي ٿو، جڏهن موهن جو دڙو انساني تهذيب جو عظمت وارو مرڪز هو. هتي جا ماڻهو شهر بساهڻ، واپار ڪرڻ، زراعت ڪرڻ، فنون لٽائڻ، شيون ٺاهڻ ۽ سماجي نظام کي بهتر رکڻ جا ماهر هئا. انهن جي زندگين ۾ پاڻي، وڻ، ڌرتي، محنت ۽ سچائيءَ کي نهايت اهميت حاصل هئي. اهو ئي ورثو صديون گذرڻ باوجود اڄ بہ سنڌي سماج جي سوچ، هنر، موسيقي، لباس ۽ فن تعمير ۾ نظر اچي ٿو.

سنڌ جي ثقافت اندر موسيقي، شعر، بيت، ڪافيون، داستان، راڳ رنگ، ناچ، دستڪاري ۽ روايتي ڪاريگريءَ جو هڪ جهان سمايل آهي. شاه عبداللطيف ڀٽائي، سچل سرمست، بيدل، سامي ۽ ٻيا ڪيترائي روحاني شاعر هن ڌرتيءَ کي پنهنجي فڪر سان نہ رڳو روشن ڪيو پر انساني تاريخ ۾ امن، محبت ۽ انسان دوستيءَ جا اهڃاڻ ڄڻ تہ امر ڪري ڇڏيا. انهن جي شاعري نہ رڳو فن پر زندگيءَ جو درس آهي. سنڌ جي موسيقيءَ ۾ ”يا حقي“، ”هو جمالو“، ”لڏي پيا ڪاڪ ڪڪر“، ”مور ٿڌڙي ٻاجھ پڙاءِ“جهڙا سدا بهار راڳ هاڻي بہ سماعتن ۾ روحاني سڪون آڻين ٿا.

سنڌ جي مهمان نوازيءَ جي روايت شايد هزارين سالن کان جاري آهي. هتي مهمان کي ”رب جو دوست“سمجهيو وڃي ٿو. هو گهر ۾ اچي تہ کيس ماني، پاڻي، چانهہ، محبت ۽ عزت ضرور پيش ڪئي وڃي ٿي. سنڌ جي ڳوٺاڻن ۾ تہ مهمان لاءِ الڳ پاڙو، الڳ وٿاڻ ۽ الڳ خيال رکيا ويندا آهن. شهرن ۾ بہ ساڳي روايت آهي، پر ڳوٺن جو سچو ۽ سادو آدرڀاءَ ڪجهہ وڌيڪ خلوص ڀريو هوندو آهي.

سنڌ جي لباس ۾ بہ هڪجهڙائي ۽ تنوع گڏ گڏي ٿو. سنڌي ٽوپي ۽ اجرڪ جا نقش نہ صرف هتي جي تاريخ جو اهم حصو آهن پر عالمي سطح تي سنڌ جي سڃاڻپ پڻ بڻجي چڪا آهن. اجرڪ جا رنگ، ان جا ستارا، چوڪور، بوٽا ۽ ڳاڙها، نيرا، ڪارا، اڇا نمونا سنڌي ماڻهن جي تخليقي سوچ ۽ هنر جو هڪ عظيم مثال آهن. ساڳي ريت، سنڌ جي گودڙي، رليون، ڪنجهر جھلي، ڪوٽ، پٽڪي، ڪڙهايون ۽ هٿ جي ڪاريگريءَ جا بي شمار نمونا دنيا ۾ پنهنجي مثال پاڻ آهن.

سنڌي رسمن ۽ روايتن ۾ سڀ کان نمايان شاديءَ جون رسومات، موسيقي، رقص، ميلن، ڌمالن ۽ سماجي گڏجاڻين جو سلسلو آهي. ”هالي، هندرڙ، ڌمال، نعتون، ڪافيون“ ۽ ٻين راڳن ۾ سنڌي ماڻهن جو سماجي مزاج، مذهبي لڳاءُ ۽ ثقافتي حسن واضح نظر اچي ٿو. ميلن جهڙوڪ ”شاه جو ميلو“، ”لعل شهباز قلندر جو عرس“، ”سامي جو ميلو“ ۽ ٻيا بي شمار موقعا هتي جي گڏيل زندگيءَ جي علامت آهن.

سنڌ جي زبان بہ پنهنجي اندر نرمي، موسيقيت ۽ ادبي عظمت رکندي آهي. سنڌي ٻولي دنيا جي قديم ٻولين مان هڪ آهي، جنهن کي نہ رڳو ادب ۾ اهم مقام حاصل آهي پر فڪر، فلسفي ۽ حڪمت ۾ بہ اعليٰ مرتبو حاصل آهي. هن ٻوليءَ جا بيت، وايون، شعر، ڪافيون ۽ داستان انسان جي دل ۽ سماج ٻنهي کي متاثر ڪن ٿا.

سنڌ ۾ تنوع نہ صرف ماڻهن جي لباس ۾، ٻولين ۾، يا شهرن جي رنگن ۾ ملي ٿو، پر هتي جي کاڌن ۾ بہ اهو تنوع نهايت خوبصورتيءَ سان موجود آهي. سنڌي برياني، ڪڍي، ڏنداسي، ڀڳڙي، ڇوليهہ، چڻا، سيون، لسي، گلاب جامون ۽ گوشت، ڀاڄيون ۽ اناج تي ٻڌل ڪيترائي رڳو سنڌ جا مخصوص کاڌا نہ آهن پر سندن ذائقي ۾ محبت، مزو ۽ روايت جو هڪ نروار احساس شامل هوندو آهي.

سنڌ جي ڌرتي نہ رڳو ثقافتي، سماجي ۽ روحاني لحاظ کان مالا مال آهي پر معاشي، زراعاتي ۽ علمي لحاظ کان بہ بي مثال آهي. هتي جي زمين سوني آهي، جيڪا گندم، ڪپھ، چانور، کجور، مرچ ۽ بي شمار فصل پيدا ڪري ٿي. سنڌو درياه هن علائقي کي نہ صرف آباد ڪيو پر معيشت جو بنيادي سرچشمو پڻ ٿي رهيو آهي. سنڌ ۾ بندرگاهون، مارڪيٽون، ڪارخانن، تعليمي ادارا ۽ واپاري رستا قديم دور کان انساني ترقيءَ جو حصو رهيا آهن.

سنڌ جي ماڻهن ۾ محنت، سچائي ۽ ثابت قدم رهڻ جو وڏو وصف آهي. هتي جا ماڻهو مشڪلاتن باوجود پنهنجي سڃاڻپ، پنهنجي روايت، پنهنجي ٻولي ۽ پنهنجي تمدن سان جڙي بيٺا آهن. جديديت جي اچڻ کان پوءِ بہ سنڌ پنهنجي اصل سڃاڻپ کي برقرار رکيو آهي، جيڪو هن قوم جي سچائي، محبت ۽ باهمي احترام جي وڏي دليل آهي.

سنڌ جي هڪجهڙائي ان معنىٰ ۾ بہ ڏسڻ جهڙي آهي جو هتي مختلف قومون، مذهب، زبانون ۽ روايتون هڪ ئي سماج اندر گڏ رهي امن جو مثال بڻيل آهن. هتي هندن، مسلمانن، ڀيلن، ڪوهنوارن، بلوچي، سرائيڪي، گُجر ۽ بي شمار ٻيون ڪميونٽيون گڏ رهن ٿيون. انهن جي گڏيل جشنن، گڏيل ڪاروبارن ۽ گڏيل رهڻي ڪهڻي ۾ هڪ اهڙو سماجي فريم ورڪ نظر اچي ٿو جيڪو دنيا لاءِ بين المذهبي امن ۽ رواداريءَ جو مثال آهي.

سنڌ جي تاريخ، تهذيب، مهمان نوازي، تنوع، فطري حسن، محنت ۽ محبت جو گڏيل رنگ هڪ اهڙو فساني ڪينواس تيار ڪري ٿو، جيڪو انسانيت لاءِ اميد، روشني، امن ۽ ڀائيچاري جو پيغام ڏئي ٿو. سنڌ رڳو هڪ جغرافيائي خطو نہ پر انسانيت جي دل آهي—اهڙي دل جيڪا هر مزاج، هر رنگ ۽ هر سوچ کي پنهنجي وسعت ۾ جاءِ ڏئي ٿي.

آخر ۾ اهو چئي سگهجي ٿو تہ سنڌ جي زمين نہ رڳو مالا مال ثقافت، مهمان نوازي ۽ حيرت انگيز هڪجهڙائي لاءِ مشهور آهي، پر اها محبت جي اها سرزمين آهي، جتي ماڻهن جو دلن سان لاڳاپو آهي، جتي ريتون روح رچائين ٿيون، جتي موسيقي آتم شانت ڏئي ٿي، جتي شاعري انساني روح جي ترجمان بڻجي ٿي ۽ جتي روايتن جو سلسلو هزارين سالن کان جاري آهي. سنڌ جي ڪهاڻي دراصل انسانيت جي ڪهاڻي آهي—محبت، امن، تنوع ۽ هڪجهڙائي جي ڪهاڻي، جيڪا مستقبل تائين پنهنجي سچائي ۽ حسن سان روشن رهندي.