صحافت انساني
سماجن جي بنيادي ٿنڀن مان هڪ آهي، جيڪا نہ
رڳو
ماڻهن ۽ حڪومت جي وچ ۾ پل جو ڪردار ادا ڪري ٿي، پر هر دور ۾ اجتماعي سوچ، سياسي شعور،
سماجي شعور ۽ رياستي نظام جي جوڙجڪ ۾ پڻ غير معمولي ڪردار ادا ڪيو آهي. قديم تهذيبن
جي دور کان وٺي اڄ جي ڊجيٽل دور تائين، صحافت رابطي جي هر ذريعن کي پنهنجي مقصد مطابق
ترتيب ڏنو آهي. ڪڏهن اهو آواز واعظن ذريعي گهٽين ۾ پکڙجي ويو، ڪڏهن اهو انهن ماڻهن
جي هٿن ۾ وڌيو جن بادشاهن جي عدالتن جي تاريخ لکي، بعد ۾ اهو اخبارن جي صورت ۾ معلومات
جو سمنڊ پڻ بڻجي ويو. اڄ، جڏهن دنيا هڪ ڊجيٽل ڳوٺ جي شڪل اختيار ڪري چڪي آهي، تہ صحافت کي اسڪرين جي هڪ ڇُهاءُ سان لکين ذهنن
تائين رسائي حاصل آهي. پر وقت ڪيترو بہ
گذري
وڃي، هڪ ڳالهہ قائم رهي ٿي
تہ صحافت جو بنيادي روح، جيڪو سچ جي ڳولا، انصاف
جي حمايت ۽ عوامي مفاد جي تحفظ تي ٻڌل آهي. صحافت جو پيشو اصل ۾ هڪ ذميواري آهي، اهو
ڪو عام ڪم ناهي. اهو اهڙو فرض آهي جيڪو ان کي اختيار ڪري ٿو اهو پاڻ کي صرف قلم جو
مالڪ نہ پر هڪ سماجي امانت جو امانتدار سمجهي ٿو.
هن اعتماد جي نوعيت ايتري نازڪ آهي جو هڪ خبر جي غلطي پوري سماج جي رخ کي تبديل ڪري
سگهي ٿي. هڪ ڪوڙو الزام هڪ خاندان کي تباه ڪري سگهي ٿو، هڪ غير تصديق ٿيل رپورٽ ادارن
۾ بي اعتمادي پيدا ڪري سگهي ٿي، ۽ هڪ واحد تجزيو عوام ۾ ذهني مونجهارو پيدا ڪري سگهي
ٿو. اهو ئي سبب آهي تہ صحافت کي رياست
جو چوٿون ٿنڀ سڏيو ويندو آهي ڇاڪاڻ تہ
اهو
نہ رڳو ٽن رياستي ٿنڀن جي ڪارڪردگي جي نگراني
ڪري ٿو پر انهن جي خامين کي بہ ظاهر ڪري ٿو
۽ سڌاري جو رستو بہ ڏيکاري ٿو.
صحافت ان جي
بنياد تي هڪ عوامي خدمت آهي. جڏهن هڪ صحافي ڪنهن خبر جي ڪهاڻي لکي ٿو، تہ هو اصل ۾ عوام جي ڄاڻڻ جي حق جي حفاظت ڪري
رهيو آهي. هي حق جمهوري سماجن جو بنياد آهي. ماڻهو ڄاڻڻ چاهين ٿا تہ انهن جا ٽيڪس ڪٿي خرچ ٿين ٿا، انهن جي نمائندگي
ڪير ڪري رهيو آهي، ملڪ جون پاليسيون ڪهڙي طرف وڃي رهيون آهن، حڪومتي فيصلن جي پسمنظر
۾ ڪهڙا عنصر ڪم ڪري رهيا آهن، ۽ اقتدار جي هالن ۾ ڪهڙن مسئلن کي نظرانداز ڪيو پيو وڃي.
جيڪڏهن صحافت اهي سوال نہ اٿاريندي تہ جمهوريت خاموش ٿي ويندي، حڪمران خود مختيار
ٿي ويندا، ۽ ماڻهو اونداهي ۾ گوڙ ڪرڻ ڇڏي ويندا. اهو ئي سبب آهي تہ هڪ آزاد ۽ باخبر سماج کي هميشہ هڪ مضبوط پريس جي ضرورت پوندي آهي. ھن
دور ۾ صحافت جو بحران فقط پيشاوَر غلطي يا علمي کوٽ نہ پر سماجي زوال جو آئينو آهي، جتي هزارين
ماڻهو صحافيءَ جو لباس پائي بہ صحافت جي روح
کان بيخبر آهن. خبرن جو مقصد سچ، عوامي آواز ۽ طاقتور جي احتساب لاءِ هوندو هو، پر
اڄ وڏو حصو ٻہ نمبري ڌنڌن
جي پروٽوڪول ۾ لڳل نظر اچي ٿو. ڪٿي رشوت وٺڻ کي ڪوريج سڏيو وڃي ٿو، ڪٿي ڀتي ۽ منشيات
کي پروٽوڪول ڪرڻ کي صحافت جو نالو ڏنو وڃي ٿو، تہ
ڪٿي
وڏيرن، سياستدانن ۽ سرمائيدارن جي خوشامد کي پيشاواري ذميواري بنايو ويو آهي. منافقت
جي قدمن هيٺ سچ دٻجي ويو آهي، ۽ سچ پيشاور
طاقتور طبقي جي خدمت ۾ بدلجي ويو آهي، جنهن سان صحافت پنهنجو اصل مقام وڃائي ويٺي آهي.
تنهن هوندي بہ جڏهن سماج مڪمل
اونداهي ۾ ٻڏي ٿو تہ ڪٿي ڪٿي روشنيءَ
جون ننڍڙيون چڻگون ضرور چمڪن ٿيون. اٽي ۾ لوڻ برابر اهڙا حق پرست، باشعور ۽ سچ سان
وابستہ صحافي موجود آهن جيڪي نہ فقط صحافت جو حقيقي مقصد سمجهن ٿا پر ان
مقصد لاءِ خطرا بہ مول وٺن ٿا
۽ زندگي داء تي لڳائي رپورٽنگ ڪن ٿا انهن جو مقصد مظلوم جي حمايت ۽ ظلم جو چهرو نروار
ڪرڻ هوندو آهي۔ مطلب تہ
صحافت
جي طاقت جيتري وڌيڪ هوندي، ان جو امتحان اوترو ئي ڏکيو هوندو آهي. سچ ڳالهائڻ ئي هن
سماج ۾ سڀ کان وڏو گناه هوندو آهي۔ ان وقت کيس همت جي ضرورت هوندي آهي. قلم کي طاقت
جي اڳيان جهڪڻ کان روڪڻ هڪ اهڙو ڪارنامو آهي جيڪو هر صحافي جو ڪم ناهي. هي اهو نقطو
آهي جتي صحافت پيشو نہ پر جدوجهد بڻجي
ويندي آهي. دنيا جي عظيم تحريڪن جي پويان اهڙن بهادر صحافين جو ڪردار رهيو آهي جن پنهنجي
آواز کي دٻائڻ جي هر ڪوشش کي ناڪام بڻايو آهي، پر اڄ جي دور ۾ صحافت هڪ نئين بحران
کي منهن ڏئي رهي آهي. هي بحران ٽيڪنالاجي جو نہ
پر
سوچ جو آهي. اڄ، خبرن کان وڌيڪ رايا وڪرو ٿين ٿا.اڄ، چينل ريٽنگ لاءِ هڪ ٻئي کان اڳتي
وڌڻ جي ڊوڙ ۾ غير ضروري بحث، بي بنياد بيان ۽ مصنوعي بحرانن کي فروغ ڏئي رهيا آهن.
اڄ، ڪجهہ اخبارون ۽ نشرياتي ادارا طاقتور گروهن جي
اثر هيٺ عوامي مفادن کان وڌيڪ ذاتي مفادن جا محافظ بڻجي ويا آهن.
سوشل ميڊيا
يقيني طور تي معلومات جي فراهمي کي آسان بڻائي ڇڏيو آهي، پر غلط معلومات، اڌ خبرون
۽ جعلي مواد صحافت جي شهرت کي سخت نقصان پهچايو آهي. اڄ، هر ڪنهن جي هٿن ۾ موبائل فون
آهي، پر هر ڪنهن وٽ صحافت ناهي. هر ڪو خبرون پکيڙي سگهي ٿو، پر هر ڪو صحافي نہ ٿي سگهي ٿو. صحافت علم چاهي ٿي. تحقيق ڪنجي
آهي، صحافت اخلاقيات جي تقاضا ڪري ٿي. صرف ڪئميرا آن ڪرڻ يا تصديق کان سواءِ پوسٽ شيئر
ڪرڻ صحافت نہ، پر بغاوت پکيڙڻ آهي.
صحافت جو اصل ميدان اهو آهي جتي طاقتورن کان سوال ڪيا وڃن ٿا، جتي ڪمزورن جو آواز بلند
ٿئي ٿو جتي مظلومن جو فرياد ڪاغذ جي مس ۾ محفوظ ڪيو وڃي ٿو. هر صحافي عزت وارو آهي
جيڪو گرمي، سردي، مينهن، واءُ يا رات جي اونداهي ۾ معلومات
جي پٺيان ڊوڙندو آهي، جيڪو پنهنجي شهر يا ڳوٺ جي مسئلن، پنهنجي صوبي جي محرومين بابت
رپورٽنگ ڪري ٿو. ملڪ جا مسئلا ۽ ان جي ماڻهن
جون مشڪلاتون بيان ڪري ٿو. هڪ سٺو صحافي اهو آهي جيڪو نہ رڳو خبرن سان لاڳاپيل هجي، پر ان خبرن جا
ڪهڙا اثر پوندا ان سان بہ تعلق رکندڙ
هجي. ڪنهن واقعي کي بيان ڪندي، هو لفظن جي چونڊ کان وٺي پيشڪش جي زاويي تائين هر پهلو
تي غور ڪري ٿو، تہ جيئن خبر حقيقتن
جي مطابق رهي، پر ڪنهن تي بہ بي بنياد الزام
نہ لڳائي. هن توازن کي برقرار رکڻ آسان ناهي،
تنهن ڪري، صحافت هڪ اهڙو پيشو آهي جيڪو هر روز ڪجهہ
نئون
سيکاري ٿو ۽ هر روز هڪ نئون چئلينج آڻيندو آهي.
صحافت ۾ سڀ
کان اهم شيءِ شفافيت ۽ سچائي آهي. هڪ صحافي جو سرمايو سندس شهرت آهي. جيڪڏهن هڪ ڀيرو
شهرت سان سمجهوتو ڪيو وڃي تہ سچ بہ ڪوڙ وانگر نظر اچڻ شروع ٿي ويندو آهي. تنهن
ڪري، قومن جا معياري صحافي هميشہ تحقيق، تصديق
۽ ذميواري کي اوليت ڏيندا آهن. اسڪولن ۾ صحافت جو مطالعو هڪ مرحلو آهي، پر حقيقي صحافت
سماج ۾ ٻاهر وڃڻ، ماڻهن جي وچ ۾ هجڻ ۽ انهن جي خوشين ۽ غمن کي محسوس ڪرڻ سان ٿيندي
آهي. جڏهن ڪو رپورٽر ڪنهن غريب جي جهوپڙيءَ ۾ داخل ٿئي ٿو، تہ هو صرف خبرون حاصل ڪرڻ لاءِ نہ ٿو وڃي، هو هڪ نئين دنيا ڏسي ٿو، هو هڪ اهڙو
فاصلو ڏسي ٿو جيڪو گهرن جا رهواسي ڪڏهن بہ
محسوس
نٿا ڪري سگهن. هي اهو مشاهدو آهي جيڪو لکڻ کي زندگي ڏئي ٿو. ڊجيٽل دور ۾، نوان سوال
صحافت کي منهن ڏئي رهيا آهن. اڄ، خبرن جي رفتار ايتري تيز آهي جو گهڻا صحافي تصديق
کان اڳ خبرون نشر ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيندا آهن. اهڙي طرح، صحافت جو بنيادي اصول، مستند
معلومات فراهم ڪرڻ آهي. سوشل ميڊيا جي رجحانات ڪيترن ئي ادارن تي دٻاءُ وجهي ٿو تہ اهي غير ضروري يا غير اهم موضوعن کي مکيہ خبر بڻائين. هن رويي خبرن جي اهميت جي معيار
کي بہ متاثر ڪيو آهي. معيار تي ٻڌل صحافت اها آهي
جيڪا موضوع جي اهميت کي ڏسي۔ صحافت جي دنيا ۾ هڪ ٻيو وڏو چئلينج معاشي دٻاءُ آهي. هن
وقت، ڪيترائي صحافي پنهنجن ادارن جي ڪمزور مالي حالت جي ڪري غير يقيني روزگار کي منهن
ڏئي رهيا آهن. گهٽ پگهارون، غير محفوظ نوڪريون،
دٻاءُ واري ماحول ۾ ڪم ڪرڻ ۽ ڪڏهن ڪڏهن طاقتورن جي ڌمڪين کي برداشت ڪرڻ هن پيشي کي
اڃا بہ ڏکيو بڻائي ٿو، پر ان سڀ جي باوجود، لکين
صحافي اهڙا آهن جيڪي ثابت قدميءَ سان پنهنجي پيشي کي زنده رکن ٿا. هڪ صحافي جو ڪردار
صرف خبرون رپورٽ ڪرڻ نہ پر سماج ۾ شعور
پيدا ڪرڻ پڻ آهي. سندس رپورٽنگ تبديلي جو بنياد
بڻجي سگهي ٿي. جڏهن ميڊيا آزاد هوندي آهي. تڏهن طاقت مضبوط هوندي آهي ۽ جڏهن ميڊيا
تي دٻاءُ هوندو آهي ته سماج اونده ۾ هليا ويندا آهن.
اڄ، صحافت کي
ان جي اصل روح ۾ بحال ڪرڻ جي ضرورت آهي. ادارن کي صحافين کي تربيت ڏيڻ، تحقيقي صحافت
کي فروغ ڏيڻ، ذميوار رپورٽنگ کي ترجيح ڏيڻ گهرجي. صحافين کي پنهنجي اندر اخلاقي طاقت
پيدا ڪرڻ گهرجي جيڪا انهن کي مفادن کان آزاد رکي ڇو تہ صحافت تڏهن ئي قابل اعتبار بڻجي ٿي جڏهن
صحافي ذاتي مفادن، سياسي رجحانن يا گروهي مفادن کان مٿانهون ٿي عوام جي خدمت ڪن ٿا.
اڄ جو صحافتي منظرنامو ڪيترن ئي چئلينجن مان گذري رهيو آهي، پر ان جي باوجود، اميد
آهي. جيستائين هن پيشي ۾ ايماندار، دلير، حقيقت پسند ۽ عاجز ماڻهو آهن، صحافت پنهنجو
ڪردار ادا ڪندي رهندي. هڪ سچو صحافي تاريخ
جي صفحن تي هڪ نشان ڇڏي وڃي ٿو۔ صحافت هڪ مشن آهي. اهو مظلومن جي آوازن جي حفاظت ڪرڻ
جو مشن آهي، سچ کي اجاگر ڪرڻ جو مشن آهي، ظلم جي خلاف بيهڻ جو مشن آهي. جيڪي هن مشن
کي ختم ڪرڻ چاهين ٿا اهي ڄاڻن ٿا تہ قلم جي طاقت
تلوار جي طاقت کان وڌيڪ هوندي آهي. تلوار جسم کي زخمي ڪري ٿي، پر قلم ذهن کي بدلائي
ٿو، ۽ جڏهن ذهن بدلجي ٿو، تہ سماج بدلجي
وڃن ٿا.
