انساني تاريخ
جو جائزو وٺبو تہ معلوم ٿيندو
تہ دنيا جي هر تبديلي، ترقي ۽ تمدن جي پويان
علم ۽ مهارت جو هٿ رهيو آهي۔ ڪو بہ سماج، قوم يا
فرد بغير علم ۽ فني صلاحيت جي ترقيءَ جو تصور نٿو ڪري سگهي۔ علم انسان کي ڏس ڏئي ٿو
تہ زندگي ڪيئن گذارجي، ۽ مهارت ان ڏس کي عملي
شڪل ڏئي ٿي۔ علم بغير مهارت جي اڌورو آهي، ۽ مهارت بغير علم جي بي مقصد آهي۔ جڏهن هي
ٻئي گڏ ٿين ٿا، تڏهن انساني سماج ۾ مثبت ۽ مضبوط تبديليون جنم وٺن ٿيون۔ علم
انسان جي ذهن کي روشن ڪري ٿو، جڏهن تہ
مهارت
هٿن، سوچن ۽ عمل کي هدايت ڏئي ٿي۔ هڪ ماڻهو جيڪو علم رکي ٿو پر عمل نٿو ڪري، اهو اڃا
مڪمل انسان نٿو ٿئي؛ پر جيڪو علم ۽ مهارت ٻنهي سان ليس آهي، اهو پنهنجي ۽ ٻين جي زندگي
بدلائڻ جي صلاحيت رکي ٿو۔
علم جو تصور
۽ ان جي سماجي اهميت:
علم رڳو ڪتابن
۾ قيد خيال نہ آهي، بلڪہ اهو انساني شعور، تجربي ۽ فڪر جو گڏيل نتيجو
آهي۔ قرآن پاڪ ۾ بہ علم کي سڀ کان
وڏي نعمت سڏيو ويو آهي۔ علم انسان کي جهل، وهم ۽ غلاميءَ مان آزاد ڪري ٿو۔ جڏهن ماڻهو
پڙهيل ۽ باشعور ٿين ٿا، تڏهن اهي پنهنجو سماج نئين خيالن، سائنسي سوچ ۽ انصاف تي ٻڌل
نظام سان مستحڪم ڪن ٿا۔ علم انسان کي پنهنجي حقن جي سڃاڻپ ڏي ٿو، ٻين جي عزت ڪرڻ سيکاري
ٿو، ۽ سماج ۾ انصاف قائم ڪرڻ ۾ مدد ڏئي ٿو۔ ان ڪري علم کي سماجي ترقيءَ جو روح چيو
وڃي ٿو۔
مهارت جو تصور
۽ ان جي ضرورت:
مهارت (Skill) علم
کي عمل ۾ آڻڻ جي صلاحيت آهي۔ اها ڪنهن ڪم کي صحيح، مؤثر ۽ تخليقي طريقي سان انجام ڏيڻ
جي طاقت ڏئي ٿي۔ جديد دور ۾ مهارتن جو ميدان تمام وسيع ٿي ويو آهي — ٽيڪنالاجي، انتظامي،
تخليقي، فني، علمي، سماجي ۽ جذباتي مهارتون هر سطح تي گهربل آهن۔ مثال طور، هڪ استاد
علم ڏئي ٿو پر جيڪڏهن ان وٽ تدريس جي مهارت نہ
هجي
تہ هو شاگردن کي متاثر نٿو ڪري سگهي۔ هڪ ڊاڪٽر
علم تہ رکي ٿو پر جيڪڏهن علاج جي عملي مهارت نہ هجي تہ
علم
بيڪار ٿي وڃي ٿو۔ اهڙي طرح، مهارت علم کي زندگيءَ ۾ لاڳو ڪرڻ جو ذريعو آهي۔
علم ۽ مهارت
جو گڏيل ڪردار:
علم ۽ مهارت
گڏجي انسان کي خودمختيار، باشعور ۽ سماجي طور ڪارآمد بڻائن ٿا۔ جڏهن هڪ سماج پنهنجي
ماڻهن ۾ علمي ڄاڻ ۽ فني مهارت وڌائي ٿو، تڏهن اهو پاڻمرادو معاشي ترقي، ٽيڪنالاجيءَ
جي ايجاد ۽ سماجي ڀلائيءَ ڏانهن وڌي ٿو۔ مثال طور: جاپان
وٽ قدرتي وسيلن جي کوٽ آهي، پر علم ۽ مهارت سبب اڄ دنيا جي سڀ کان وڌيڪ ترقي يافتہ ملڪن مان آهي۔ جرمني
جي صنعتي ترقي فني تربيت ۽ ٽيڪنيڪل تعليم جو نتيجو آهي۔ ڪوريا ۽ سنگاپور جهڙا ملڪ تعليم
۽ مهارت ۾ سيڙپڪاري ڪري پنهنجو سماج تبديل ڪري چڪا آهن۔ انهن
مثالن مان واضح آهي تہ علم ۽ مهارت
گڏجي نہ رڳو فرد کي مضبوط ڪن ٿا، پر قوم کي بہ عروج تائين پهچائين ٿا۔
تعليم ۽ تربيت
جو نظام:
سماج ۾ علم
۽ مهارت کي وڌائڻ لاءِ تعليم جو نظام بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿو۔ پر تعليم جو مقصد رڳو
امتحان پاس ڪرڻ نہ، پر عملي زندگي
لاءِ تياري هجڻ گهرجي۔ هڪ اهڙو تعليمي نظام جيڪو شاگردن ۾ تنقيدي سوچ، تجزياتي قابليت
۽ فني مهارت پيدا ڪري، اهو ئي ترقيءَ جو حقيقي ذريعو بڻجي سگهي ٿو۔ استادن، والدين
۽ تعليمي ادارن جو فرض آهي تہ هو شاگردن کي
رڳو ڪتابي علم نہ، پر عملي تربيت بہ ڏين۔ جديد دور ۾ ”Technical and Vocational Education“ کي هر ملڪ ۾ اهميت ملي رهي آهي، ڇاڪاڻ تہ اها تربيت
ماڻهن کي سڌيءَ طرح روزگار ۽ ڪارڪردگيءَ ڏانهن وٺي ٿي۔
سماجي تبديليءَ
۾ علم ۽ مهارت جو ڪردار:
سماجي تبديلي
رڳو حڪومتن يا پاليسين سان نٿي اچي؛ اها ماڻهن جي سوچ، عمل ۽ رويي سان لاڳاپيل آهي۔
جڏهن ماڻهن وٽ علم هوندو تہ هو پنهنجي حقن
۽ ذميوارين کي سمجهندا، ۽ جڏهن مهارت هوندي تہ
هو
انهن تي عمل بہ ڪندا۔ مثال
طور: هڪ پڙهيل ماءُ پنهنجي ٻارن کي بهتر پرورش ڏئي ٿي؛ هڪ فني ماهر نوجوان پنهنجي محنت
سان روزگار پيدا ڪري ٿو؛ هڪ باشعور شهري پنهنجي سماج ۾ نظم ۽ قانون جو احترام ڪري ٿو۔
اهڙيءَ طرح، علم ۽ مهارت سماج ۾ سٺي حڪمراني، شفافيت، ڀائيچاري ۽ اقتصادي خوشحاليءَ
جو سبب بڻجن ٿا۔
اقتصادي ترقي
۽ مهارت جو لاڳاپو:
ڪنهن بہ ملڪ جي معيشت جو دارومدار ان جي ڪم ڪندڙ
آباديءَ جي صلاحيتن تي هوندو آهي۔ ”Human Capital“ جو تصور بہ ان حقيقت تي ٻڌل آهي تہ انسان ئي ملڪ جو اصل سرمايو آهن۔ جيڪڏهن
اهي ماهر، سکيا يافتہ ۽ ذميوار آهن،
تہ ملڪ جي ترقي يقيني آهي۔ ورلڊ بئنڪ ۽ يو اين
ڊي پي جي ڪيترن ئي رپورٽن موجب، جيڪي ملڪ تعليم ۽ مهارتن ۾ سيڙپ ڪن ٿا، اهي ٻين جي
ڀيٽ ۾ تيزيءَ سان ترقي ڪن ٿا۔ مهارت نہ
رڳو
روزگار وڌائي ٿي پر غربت گھٽائي ٿي ۽ سماجي انصاف کي فروغ ڏئي ٿي۔
ٽيڪنالاجي
۽ علم جي نئين دنيا: اڄ جو دور Digital Knowledge Economy جو آهي۔ Artificial Intelligence، Robotics، Data Science ۽ Automation جهڙيون تبديليون ان ڳالهہ جو ثبوت آهن تہ علم ۽ مهارت بغير ڪو بہ سماج جديد چئلينجن جو مقابلو نٿو ڪري سگهي۔
هاڻي تعليم کي Smart
Skills
سان ڳنڍڻ ضروري آهي — جيئن تہ تنقيدي سوچ، مواصلاتي مهارتون، ٽيم ورڪ،
۽ تخليقي صلاحيتون۔ اهي مهارتون نہ رڳو روزگار
لاءِ، پر سماجي تبديليءَ لاءِ بہ اهم آهن۔
اخلاقي ۽ سماجي
قدرن سان ڳانڍاپو:
مهارت ۽ علم
صرف معاشي اوزار نہ آهن، پر انهن
جو اخلاقي ۽ سماجي پهلو بہ اهم آهي۔ جيڪڏهن
علم بغير اخلاق جي هجي تہ اهو نقصانڪار
ٿي سگهي ٿو۔ حقيقي ترقي تڏهن ممڪن آهي، جڏهن ماڻهو پنهنجي مهارتن کي انسانيت، خدمت
۽ انصاف لاءِ استعمال ڪن۔ مثال طور، هڪ انجنيئر جيڪو پل ٺاهي ٿو پر حفاظت جو خيال نٿو
رکي، اهو علم جو غلط استعمال ڪري ٿو۔ ساڳيءَ طرح، هڪ سياسي اڳواڻ جيڪو پڙهيل آهي پر
ايماندار نہ آهي، اهو سماج
کي ترقي بدران تباھي ڏانهن وٺي ٿو وڃي۔
فردي سطح تي
علم ۽ مهارت جي اهميت:
هر ماڻهوءَ
جي زندگيءَ ۾ علم ۽ مهارت بنيادي حيثيت رکن ٿا۔ هڪ شاگرد لاءِ علم مستقبل جي ڪنجي آهي،
هڪ مزدور لاءِ فني مهارت عزت ڀريو روزگار آهي، ۽ هڪ اڳواڻ لاءِ علم ۽ تجربي جو ميلاپ
فيصلن کي درست بڻائي ٿو۔ جنهن ماڻهوءَ
وٽ علم آهي، اهو دنيا کي سمجهي سگهي ٿو؛ ۽ جنهن وٽ مهارت آهي، اهو دنيا کي بدلائي سگهي
ٿو۔
علم ۽ مهارت
بغير سماج جا مسئلا:
جيڪڏهن ڪنهن
سماج ۾ تعليم جي کوٽ هجي، مهارتن جي کوٽ هجي، تہ
نتيجي
۾ بيروزگاري، غربت، بدامني ۽ ناانصافي وڌي ٿي۔ اهڙو سماج پٺتي پيل ۽ ڀاڙيءَ وارو بڻجي
ٿو، جتي ماڻهن کي پنهنجي قابليت تي يقين نہ
هوندو۔ بدقسمتيءَ
سان ڪيترن ترقي پذير ملڪن ۾ تعليم نظرياتي آهي، عملي نہ۔ نتيجي ۾ شاگرد ڊگريون تہ وٺن ٿا، پر عملي دنيا ۾ ڪم ڪرڻ جي قابليت
نٿا رکن۔ اهو ئي سبب آهي جو Skill Gap وڌي رهيو آهي۔
نتيجو ۽ سفارشون:
علم ۽ مهارت
سماجي ترقيءَ جا ٻہ پر آهن۔ هڪ
بغير ٻئي جي اُڏام ناممڪن آهي۔ جيڪڏهن ڪو ملڪ يا سماج حقيقي تبديلي چاهي ٿو تہ ان کي پنهنجي ماڻهن ۾ علمي ڄاڻ ۽ فني صلاحيت
پيدا ڪرڻي پوندي۔
سفارشون:
1. تعليمي
نصاب کي عملي تربيت سان ڳنڍيو وڃي.
2. ٽيڪنيڪل
ادارن ۽ ووڪيشنل سينٽرز کي وڌايو وڃي۔
3. استادن
کي جديد مهارتن تي تربيت ڏني وڃي۔
4. شاگردن
۾ تنقيدي سوچ ۽ تخليقيت پيدا ڪئي وڃي۔
5. علم کي خدمت ۽ انساني ڀلائيءَ سان ڳنڍيو وڃي۔
