سنڌ، جيڪا هزارين
سالن جي تهذيب، علم ۽ تمدن جو مرڪز رهي آهي، اڄ صحت جي شعبي ۾ انتهائي سنگين بحران
کي منهن ڏئي رهي آهي۔ جڏهن دنيا علاج، دوائن ۽ ٽيڪنالاجيءَ ۾ نيون ترقيون ڪري رهي آهي،
تڏهن سنڌ جو عوام اڃا تائين بنيادي علاج، صاف دوائن، ۽ معياري اسپتالن لاءِ جدوجهد
ڪري رهيو آهي۔ سنڌ جي صحت جي بحران، جعلي دوائن جي واپار، بيماري مرڪوز سماجي سوچ
۽ پوئتي پيل اسپتالن جي صورتحال جو تفصيلي جائزو پيش ڪري ٿو۔
جعلي دوائن
جو عذاب: سنڌ ۾ هڪ خطرناڪ واپار
جعلي يا ”اسپوريئس“
دوائون
سنڌ ۾ وڏي پيماني تي وڪرو ٿي رهيون آهن۔ اهي دوائون نہ رڳو بي اثر آهن پر ڪيترين حالتن ۾ مريضن
لاءِ جان ليوا ثابت ٿين ٿيون۔ بازارن ۽ ميڊيڪل
اسٽورن تي اهڙيون دوائون آسانيءَ سان ملي وڃن ٿيون جيڪي يا تہ تاريخِ ختم ٿيل هونديون آهن، يا انهن ۾ اصلي
ڪيميڪل جي جاءِ تي سستو ۽ نقصانڪار مواد شامل ڪيو ويندو آهي۔
اهڙيون دوائون
عام طور تي انهن علائقن ۾ وڌيڪ وڪامجن ٿيون جتي نگرانيءَ جو نظام ڪمزور آهي. جهڙوڪ اندرين سنڌ جا ضلع، جتي ڊرگ انسپيڪٽر جو دورو
ڪڏهن ڪڏهن ئي ٿئي ٿو۔ جعلي دوائن جو ڪاروبار
صرف غير قانوني ماڻهن تائين محدود نہ
آهي؛
ڪيترائي ڀيرا وڏيون فارما ڪمپنيون بہ
نفعو
وڌائڻ لاءِ غير معياري دوائون مارڪيٽ ۾ آڻين ٿيون۔
حڪومت ۽ نگرانيءَ
جو ڪمزور نظام:
صحت واري کاتي
جي ذميواري آهي تہ دوائن جي معيار
کي يقيني بڻائي، پر افسوس سان چوڻو پوي ٿو تہ
سنڌ
۾ ڊرگ ڪنٽرول اٿارٽي ۽ لاڳاپيل ادارا پنهنجو ڪردار صحيح طريقي سان ادا نٿا ڪن۔ ڊرگ
انسپيڪٽرز جو تعداد گهٽ آهي، ۽ جيڪي آهن تن وٽ وسيلن جي کوٽ آهي۔ ڪيترا ڀيرا انهن تي
سياسي يا ڪاروباري دٻاءُ هوندو آهي، جنهن سبب جعلي دوائن وارن خلاف ڪارروائي نہ ٿي سگهندي۔
اهو بہ ڏٺو ويو آهي تہ غير معياري دوائون اڪثر سرڪاري اسپتالن تائين
پهچي وڃن ٿيون، جتي غريب مريضن کي مفت علاج جي نالي تي نقصانڪار دوا ڏني ويندي آهي۔
بيماري مرڪوز
سماج. هڪ سماجي بحران:
سنڌ جو سماج
هڪ "Disease-Oriented Society" بڻجي ويو آهي۔ يعني اسان
بيماري کان پوءِ علاج جي ڳولا ڪندا آهيون، بيماري کان اڳ بچاءَ جو خيال نٿا رکون۔
صحت جو بنيادي
اصول آهي "Prevention is better than cure"، پر سنڌ ۾ عوام جي وڏي اڪثريت هن اصول کان بي
خبر آهي۔
صاف پاڻيءَ
جي کوٽ، خوراڪ ۾ ملاوٽ، ناقص صفائي، ۽ شعور جي کوٽ سبب سنڌ ۾ هيپاٽائٽس، گيسٽرو، تپ،
شگر، ۽ دل جون بيماريون انتهائي تيزيءَ سان وڌي رهيون آهن۔ غريب عوام ۽ مهانگو علاج.
سنڌ ۾ اڪثر
ماڻهو غريب آهن، ۽ علاج جو خرچ انهن جي وس کان ٻاهر آهي۔ خانگي اسپتالن ۾ علاج تمام
مهانگو آهي، جڏهن تہ سرڪاري اسپتالن
۾ سهولتون گهٽ ۽ دوائون ناياب آهن۔ گهڻا مريض علاج
لاءِ ڪراچي يا حيدرآباد اچن ٿا، پر اتي بہ
وڏين
اسپتالن ۾ ڊاڪٽرن جي کوٽ ۽ ڊگهي قطارون عام آهن۔ ڪيترائي مريض بروقت علاج نہ ملڻ سبب زندگي وڃائي ويهندا آهن۔
سنڌ جون اسپتالون پوئتي
پيل ڍانچو:
سنڌ جون گهڻيون
اسپتالون اڃا تائين پراڻي نظام تحت هلن ٿيون۔ جديد مشينري، صاف ماحول ۽ تجربيڪار ڊاڪٽرن
جي کوٽ عام ڳالهہ آهي۔ حيدرآباد،
سکر ۽ لاڙڪاڻي ۾ ڪجهہ حد تائين سهولتون
بهتر آهن، پر دادو، مٺي، خيرپور، قمبر شهدادڪوٽ، ۽ ٿرپارڪر ۾ صحت جي حالت انتهائي خراب
آهي۔ گهڻيون اسپتالون اهڙيون آهن جتي ايمرجنسي ڊپارٽمينٽ
ئي صحيح نموني ڪم نٿو ڪري، ٻارن ۽ عورتن جي وارڊ ۾ بيڊن جي کوٽ آهي، ۽ صفائيءَ جي حالت
ڏاڍي خراب آهي۔
ڊاڪٽرن جي غير
حاضري ۽ بدانتظامي:
سنڌ ۾ هڪ وڏو
مسئلو ڊاڪٽرن جي غير حاضري آهي۔ ڪيترائي ڊاڪٽر سرڪاري اسپتالن مان پگهار وٺي خانگي
ڪلينڪ تي ڪم ڪن ٿا۔ ڪيترا اسپتالن ۾ ڊاڪٽرن
جي مقرري تہ آهي، پر عملي
طور تي اتي ڪو موجود نہ هوندو آهي۔
مريضن کي صرف ڪمپائونڊر يا نرس ڏسندي آهي۔ بدانتظامي
۽ ڪرپشن سبب اسپتالن جو بجيٽ بہ ضايع ٿي وڃي
ٿو۔ دوائن لاءِ رکيل رقم اڪثر غلط هٿن ۾ وڃي ٿي، ۽ مريض خالي هٿن موٽي وڃن ٿا۔
عوامي شعور
جي کوٽ:
سنڌ ۾ صحت بابت
شعور وڌائڻ جي ضرورت آهي۔ گهڻا ماڻهو اڃا تائين روايتي علاج يا جڙي ٻوٽين تي ڀروسو
ڪن ٿا۔ بيماري جي شروعاتي علامتن کي سنجيدگيءَ سان نہ وٺڻ سبب بيماريون وڌيڪ وڌي وڃن ٿيون۔ اسڪولن،
ميڊيا ۽ سماجي مهمن ذريعي عوام کي ڄاڻ ڏيڻ لازمي آهي تہ صفائي، خوراڪ ۽ باقاعدہ چڪاس ڪهڙي اهميت رکن ٿا۔
ماحولياتي آلودگي
۽ صحت تي اثر:
سنڌ جي شهرن
۾ فضائي آلودگي، پاڻيءَ جي آلودگي ۽ ڪچري جي اڻ ترتيب سبب ماڻهن جون بيماريون وڌي رهيون
آهن۔ گهڻن علائقن ۾ گندو پاڻي پيئڻ سبب هيپاٽائٽس ۽ پيٽ
جون بيماريون عام آهن۔ ٻارن ۾ غذائي کوٽ ۽ عورتن ۾ انيميا عام ٿي چڪي آهي۔ جيستائين
ماحول صاف نہ ٿيندو، تيسين
علاج جا سڀ وسيلا بي اثر رهندا۔
حل ۽ تجويزون
جعلي دوائن خلاف سخت قانوني ڪارروائي:
ڊرگ انسپيڪشن
سسٽم کي جديد بڻايو وڃي، ۽ جعلي دوا ٺاهيندڙن لاءِ سزا وڌائي وڃي.
نظامي سڌارا
اسپتالن ۾:
اسپتالن ۾ خودمختيار
بورڊ ٺاهيا وڃن جيڪي فنڊز ۽ نگراني سنڀالين۔
ڊاڪٽرن جي حاضريءَ
لاءِ ڊجيٽل سسٽم:
هر ڊاڪٽر جي
حاضري کي بايوميٽرڪ سسٽم سان ڳنڍيو وڃي۔
عوامي آگاهي
مهم:
اسڪولن، ٽي
وي، ۽ سوشل ميڊيا ذريعي صفائي ۽ صحت بابت ڄاڻ ڏني وڃي۔
پبلڪ-پرائيويٽ
پارٽنرشپ:
خانگي اسپتالن
سان گڏجي سرڪاري صحت نظام کي مضبوط ڪيو وڃي۔
فني تربيت
۽ ميڊيڪل تعليم:
نرسز ۽ پيراميڊيڪل
اسٽاف کي جديد تربيت ڏني وڃي۔
دوائن جي ليبارٽري
۽ ٽيسٽنگ سينٽر:
هر ضلعي ۾ دوا
جي معيار چڪاس لاءِ ليبارٽريون قائم ڪيون وڃن۔
صحت ۽ ترقيءَ
جو لاڳاپو:
صحت هڪ ملڪ
جي ترقيءَ جو بنياد آهي۔ بيمار قوم ڪڏهن بہ
خوشحال
نہ ٿي سگهي ٿي۔ جيڪڏهن سنڌ کي معاشي ۽ سماجي
طور مضبوط بڻائڻو آهي، تہ صحت جي شعبي
کي اوليت ڏيڻ لازمي آهي۔
صحت مند ماڻهو
ئي تعليم، روزگار، ۽ سماج ۾ پنهنجو ڪردار ادا ڪري سگهن ٿا۔
سنڌ جو صحت
وارو نظام بحران ۾ آهي . جعلي دوائون،
بيماري مرڪوز سماج، ۽ پوئتي پيل اسپتالون ان جا وڏا سبب آهن، پر اميد اڃا زندہ
آهي۔
جيڪڏهن حڪومت، نجي ادارا، ڊاڪٽر، ۽ عوام گڏجي ذميواري سان ڪم ڪن، تہ سنڌ جو صحت نظام ٻيهر زندہ ٿي سگهي ٿو۔
دوائن جي معيار،
اسپتالن جي انتظام، ۽ عوامي شعور ۾ تبديلي آڻڻ وقت جي اهم ضرورت آهي۔ جڏهن سنڌ جا ماڻهو
صحتمند هوندا، تڏهن ئي سماج ترقيءَ ڏانهن وڌندو، ۽ سنڌ پنهنجي حقيقي عظمت حاصل ڪندي۔
