انسانيت جي خدمت ۽ محبت جو پيغام ـ حڪيم پريم چاندواڻي

 منهنجي شعر جي روحاني روشنيءَ ۾ هڪ ڊگهو، ادبي، سماجي، صوفياڻو ڪالم پيش ڪجي ٿو۔

خون صالح جي رکندا آهن،

موٽ سٺي سي، ڏيندا آهن۔

سنڌ هميشہ صوفين جي سرزمين رهي آهي، سنڌين هر هڪ مهمان ٿي آيل کي کليل دل سان ڀليڪار ڪئي آهي۔ هر سنڌي صوفيءَ جي دل پشم جيئن نرم ۽ پاڻيءِ جيئن شفاف رهي آهي ۽ اڃا بہ آهي۔ سنڌين جي مهمان نوازي، نيڪ نيتيء ۽ رواداريء کي ساري دنيا تسليم ڪري ٿي۔ ڪڏهن بہ تاڙي هڪ هٿ جي نہ وڄندي آهي۔ ڪڏهن بہ يڪ طرفي محبت ڪامياب ناهي ٿيندي۔

سنڌين جنهن اعليٰ ظرفيء ۽ کليل دل جو اظهار ڪيو تہ انهن کي موٽ بہ اوتري ئي بهتر ملڻ گهرجي، ڇاڪاڻ تہ اها ئي انسانيت ۽ اعليٰ ظرفيء جي تقاضا آهي۔ پر ان جي ابتي موٽ ڏيڻ وري محس ڪشن جي ظرف ضمير جو امتحان آهي۔ هر باشعور انسان اهو بخوبي سمجهي ۽ ڄاڻي ٿو تہ بلند ڪردار ۽ نيڪ نيت انسان ڪڏهن بہ ويساھ گهاتي نٿو ڪري سگهي۔ پر جيڪو شخص ويساھ گهاتي ڪري ٿو اهو انسانيت جي درجي کان گهڻو هيٺ ڪري پوي ٿو۔ انسانيت اخلاص، اخلاق، دين ڌرم سڀ اهو ئي درس ڏين ٿا نيڪيء جي موٽ نيڪيء سچائيء ۽ فراخ دليء سان ڏني وڃي۔ ٻي صورت انسان ۽ حيوان ۾ ڪهڙو فرق رهجي وڃي ٿو۔ تنهن ڪري انساني وصفن اخلاقي قدرن، رواداريء ۽ ڀائيبنديء جي اها تقاضا آهي تہ پنهنجي محسنن کي بهتر موٽ ڏني وڃي، انسانيت جو ڀرم رکيو وڃي نہ ئي دل آزاري ڪئي، يا اذيتون ڏنيون وڃن۔ اسان جو وري بہ پيغام محبت آهي پر جنهن کي هن وقت بہ اها ڳالھ سمجھ ۾ اچي۔ نفرتن مان ڪجھ ناهي ورڻو نفرتون هميشہ تباهيء برباديء ۽ اخلاقي پستيء تي وڃي دنگ ڪنديون آهن۔

منهنجو پيغام محبت آ، جيستائين پهچي۔ جيڪو دل سان هنڊائي۔ سنڌ جي قديمي تاريخ گواھ آهي تہ موهن جي دڙي مان ڪوبہ جنگ يا لڙائيء جو هٿيار نہ مليو آهي۔ اهو سنڌين جي پرامن هجڻ جو تمام وڏو ۽ کليل ثبوت آهي۔

سنڌ، جنهن جي مٽيءَ ۾ محبت جي مهڪار آهي، جنهن جي هوائن ۾ رواداريءَ جو رس، جنهن جي واهڻن ۾ سڪ، قرب ۽ انسانيت جا ست سُر آهن۔ اها ڌرتي رڳو جغرافيائي خطو ناهي، پر بهتر اخلاق، بهتر سلوڪ، صوفيانہ فڪر ۽ انساني محبت جي داستانن جو لازوال ڪتاب آهي۔ جيڪو نسلن کان نسلن تائين محبت جو درس ڏئي رهيو آهي۔

منهن جو شعر:

سڪ قرب محبت، رواداري،

سنڌ جي عظمت، سيواداري۔

مٿيون شعر هن ڌرتيءَ جي مڪمل سڃاڻپ آهي۔ سنڌ جي ماڻهن جو اخلاقي نقشو هنن ٻن سٽن ۾ سمائجي وڃي ٿو۔ جتي محبت پابندي ناهي، پر فطرت جو حسين جذبو آهي، جتي قرب واپار ناهي، پر دل جو حال آهي، جتي رواداري فلسفو ناهي، پر روزانو جي زندگيءَ جو عمل يا ڪار وهنوار آهي، ۽ جتي سيواداري، خلق جي خدمت ۽ عبادت جي جاءِ والاري ٿي۔

سنڌ جي مهمان نوازي، محبت جو سڀ کان سچو روپ:

سنڌ ۾ مهمان پنهنجي ڪُٽنبي يا شخصي نالي يا حوالي سان نٿو سڃاتو وڃي، پر الله جو دوست۔ سڏجي ٿو۔ هتي مهمان در تي نٿو اچي، پر دل جي دنيا ۾ داخل ٿئي ٿو۔ هتي صرف چانهہ پاڻي ناهي پياري ويندي، پر هتي دل سان پورو پورو قرب ڏنو ويندو آهي۔ مهمان لاءِ رڌڻي ۾ کاڌو تيار تيڻ وقت، دلين ۾ قربداري سيواداري ۽ رواداريء جو جذبو، ريت، پريت، روح ۽ روايت جو علمبردار هوندو آهي۔

سنڌ جو مرد جڏهن سج اڀرڻ سان مهمان لاءِ پاڻيءَ جو گلاس ڀري پيش ڪري ٿو، تڏهن اهو فقط پاڻي ناهي، پر محبت ڀري سهڻي ۽ سٺي سلوڪ جو اظهار هوندو آهي۔ اڄ بہ سنڌ جي ڪنهن ننڍڙي ڳوٺ ۾ داخل ٿبو، تہ ڪنهن ڇانؤ ۾ ويٺل پوڙهو انتهائي سڪ محبت ۽ دلي چاهت سان چوندو تہ:

پٽ اچو ويهو، ماني کائي مانجهاندو ڪري پوءِ وڃجو۔

هيءُ جملو صدين کان دهرائبو پيو اچي۔ اهو جملو پراڻو ضرور آهي۔ پر انهيء جملي جو اثر اڃا تائين تازو آهي۔ ڇاڪاڻ⁠ تہ سنڌ جي مهمان نوازيءَ جو رنگ ڪڏهن گهٽ ٿيڻو ئي نہ آهي۔

صوفي روايت، محبت کي عبادت بڻائڻ جو درس:

سنڌ جي مهمان نوازيءَ جي جڙ رڳو ثقافت ۾ نہ آهي، پر صوفين جي فڪر ۾ آهي۔ سنڌ جي شاعرن جي سرتاج لطيف سرڪار فرمائي ويو آهي تہ:

روزا نمازون، ايء پڻ چڱو ڪم،

او ڪو ٻيو فهم، جنهن سان پسين پرينء کي۔

لطيف سرڪار وڌيڪ فرمائي ٿو تہ نسبن سان نہ پر ماڻهو، عملن سان سڃاتا ويندا آهن، محبت سان رستا کُلندا آهن، نفرت سان در بند ٿيندا آهن۔ سنڌي صوفي انسان کي رنگ، نسل، مذهب ۽ فرقن ۾ ناهي ورهائيندو۔

سنڌين جي نظر ۾ سڀ کان وڏو دين محبت، ۽ سڀ کان وڏي عبادت سيواداري آهي۔ سچل سرمست تہ صاف لفظن ۾ چئي ويو آهي تہ سڀني ساڻ محبت ڪر، ٻيو ڪهڙو دين ڌرم؟!۔ ۽ اها ئي سوچ سنڌ کي باقي دنيا کان ممتاز ڪري ٿي۔

سماجي خوبصورتي، رواداريءَ جو رنگ:

سنڌ جي سرزمين تي هر قوميت ۽ مذهب جا ماڻهو رهن ٿا۔ مسلمانن جون مسجدون آهن، هندن جا مندر آهن، عيسائين جون چرچون يا ڪليسائون آهن، پر سڀني جي دل هڪ ئي ڌڙڪن رکي ٿي، هڪ ٻئي لاء ادب احترام، برابري ۽ برادريء جو جذبو۔ سنڌي ماڻهو اختلافن کي نفرت جو سبب نٿو بڻائي، بلڪہ انهن کي محبتي رنگن جي صورت ڏيندي، قبول ڪري ٿو، ۽ درگذر ڪري ڇڏي ٿو۔

هتي ماڻهن جي دلين ۾ نفرتون نٿيون پلجن تنهن ڪري هر هڪ اهو سوچي ۽ چوي ٿو تہ: تون منهنجي ڌرتيءَ جو مهمان آهين، تنهنجي زبان، تنهنجو رنگ نسل تنهنجو لباس، سڀ قبول آهي، پر تون انسان آهين، انسان ٿي رھ، اهو ڪافي آهي، بس محسن ڪش نہ ٿيء۔

سنڌ جي عظمت، محبت جو دائمي پيغام آهي:

سنڌ جي محبت ڪنهن موسمي گل وانگر ناهي، جيڪو ڪجهہ ڏينهن جي لاءِ مهڪار ڏئي پوِء مرجھائجي سڪي ڇڻي پوي۔ سنڌ جي محبت ساه جيان آهي۔ جيستائين ساه آهي، تيستائين محبت قائم دائم آهي۔

سنڌ جي عظمتن جا ستون هي چار لفظ آهن:

سڪ، قرب، محبت، رواداري۔

انهن جي ڀرسان بيٺل سندس سڀ کان وڏي سڃاڻپ:

سيواداري بغير ڪنهن بدلي، خدمت يا موٽ جي۔ سنڌ ڪنهن جي راه نہ روڪي، سنڌ ڪنهن لاءِ در بند نہ ڪيو، سنڌ ڪنهن لاءِ محبت گهٽ نہ ڪئي آهي۔ ڇاڪاڻ⁠ تہ سنڌ جي سچائي هميشہ هئي، آهي ۽ رهندي، سنڌ صوفين، محبتين ۽ انسانيت جو عظيم خطو، درس گاھ ۽ سرزمين آهي۔

مرڪزي خيال:

سنڌ جي اصل عظمت سندس محبت، رواداري، انسان دوستي ۽ مهمان نوازيءَ ۾ آهي، جيڪا صوفي فڪر ۽ ثقافتي قدرن مان جنم وٺي سدائين پروان چڙهندي رهي ٿي۔

هن ڪالم جو حاصلِ مقصد:

هي ڪالم اهو پيغام ڏئي ٿو تہ جيڪڏهن دنيا سنڌ جي هن محبت ڀري روايت مان سبق سکي، تہ نفرتون ختم ٿي سگهن ٿيون، دليون پاڻ ۾ جڙي سگهن ٿيون، محبتون وڌي سگهن ٿيون، جنگون ختم ٿي سگهن ٿيون ۽ انسانيت جو حقيقي سفر ٻيهر شروع ٿي سگهي ٿو۔

محبت جي موٽ جو ابتي ڏيندو،

اهو شخص، ڪمتر بدتر سڏبو۔

سنڌ جي پاڻيء ۾، محبت جو ميٺاج ۽ مانيء ۾ خير خواهيء جو خمير شامل آهي پر هجي ڪو حقيقي قدر ڪرڻ وارو جيڪو هن محبتي خطي کي پوري سچائيء سان جنت نظير ۽  مثالي بڻائي ڇڏي۔