جن دوست ئي، سمجهو ناهي ـ حڪيم پريم چاندواڻي

جن دوست ئي، سمجهو ناهي،

تن سان بحث، اجايو آهي۔

انسان جي زندگيءَ ۾ ڳالهائڻ ۽ ٻڌڻ ٻنهي جو پنهنجو الڳ سٽاءُ آهي، پر سڀ کان اهم ڳالهہ سمجهڻ آهي۔ هر ڳالهہ جو هڪ وقت، هر هڪ جو الڳ مزاج،  الڳ ڏات يا ڏانؤ هوندو آهي، پر هر ڪنهن وٽ اها ڏات نہ بہ هوندي آهي۔ پريم شاعر جو هي پُراسرار ۽ گهرو شعر هن حقيقت کي نهايت سادگيءَ سان بيان ڪري ٿو تہ:

جيڪو دوست ئي سمجهو ناهي، ان سان بحث ڪرڻ اجايو، بيڪار ۽ بي مقصد آهي۔

نہ سمجهڻ سان پيدا ٿيندڙ فاصلا:

هر جاءِ تي بحث ڪرڻ عقل مندي ناهي، ڇو تہ بحث تڏهن ئي ثمر ڏيندو آهي، جڏهن سامهون وارو ماڻهو سنجيدگيءَ سان ٻڌڻ ۽ سچائيءَ سان سمجهڻ جي صلاحيت رکي۔ بدقسمتيءَ سان ڪيترن ماڻهن وٽ ڳالهہ ٻڌڻ کان وڌيڪ پنهنجي ڳالهہ مڙهڻ جي عادت هوندي آهي۔ اهڙن ماڻهن سان بحث ڪرڻ ايئن آهي، جيئن طوفان ۾ ڏيئو ٻارڻ۔ ڪجهہ دير ٽمٽمائيندو، پوءِ وسامي ويندو۔

دوستيءَ جو اصل معيار، هڪ ٻئي کي سمجهڻ ۽ برداشت ڪرڻ ۾ ئي آهي۔

دوستي صرف گڏ ويهڻ، گڏ کلڻ يا گڏ گهمڻ جو نالو ناهي، دوستي هڪ ٻئي کي سمجھڻ ۽ برداشت ڪرڻ جو نالو آهي۔

جيڪو توهان جي دل جي ڳالهہ بنا لفظ چئي سمجهي، اهو ئي حقيقي دوست آهي۔ جيڪو بار بار سمجهائڻ باوجود ڳالهہ نہ سمجهي، اهو رڳو گڏ هلندڙ انسان تہ ٿي سگهي ٿو، پر دوست ٿي نٿو سگهي۔ اڄ جي دنيا ۾ ڪيترن لاڳاپن ۾ تلخي، ڇڪتاڻ ۽ فاصلا ان ڪري وڌن ٿا جو ماڻهو ٻڌن ٿا، پر سمجهن نٿا۔ نتيجي ۾ بحث رڳو بحث رهجي وڃي ٿو، ڪوبہ نتيجو نڪري نٿو سگهي۔

بحث جو مقصد ۽ بي معنيٰ تڪرار:

بحث جو مقصد ڪنهن کي مات ڪرڻ نہ، پر ڪنهن ڳالهہ جي تھ تائين گڏجي پهچڻ هوندو آهي۔

جتي بحث جو مقصد حق ڳولڻ، بدران خود کي درست ثابت ڪرڻ هجي، اتي بحث نہ پر تڪرار پيدا ٿيندو آهي۔ اهڙا تڪرار خاندانن ۾، دوستين ۾، آفيسن ۾ ۽ سماج ۾ روز بروز وڌي رهيا آهن، ڇاڪاڻ⁠ تہ اسان سکيو ئي ناهي تہ ڪڏهن ڳالهہ ڪئي وڃي ۽ ڪڏهن چُپ ٿي وڃجي. چُپ ٿيڻ ڪڏهن ڪڏهن بحث کان وڌيڪ دانائي هوندي آهي۔

سمجھ بغير بحث: وقت ۽ توانائيءَ جو ضايع ٿيڻ، جيڪو شخص ڪنهن کي دل سان دوست ئي نٿو سمجهي، تنهن وٽ دليل پيش ڪرڻ، حوالا ڏيڻ، يا مثالن جا ڍير لڳائڻ جو ڪوبہ فائدو ناهي۔

اهڙي بحث ۾ نہ توهان فتح حاصل ڪندا، نہ سامهون وارو قائل ٿيندو، ۽ نہ ئي رشتو مضبوط ٿيندو۔ اُلٽو دل ڏکوئبي، ذهن ٿڪبو ۽ وقت ضايع ٿيندو۔

سماجي پس منظر: اختلافن جو وڌندڙ بار:

اڄ جڏهن سماج اڳ کان وڌيڪ نفرتن، شڪايتن ۽ جلدبازيءَ جو شڪار آهي، تڏهن هڪ ٻئي کي سمجهڻ هڪ وڏي نعمت بڻجي چڪي آهي۔ سوشل ميڊيا تي بحث، گهريلو معاملن ۾ بحث، ذاتي سوچن ۾ بحث پر سڀ بي نتيجي۔

ڪنهن کي پاڻ تي يقين نہ ٿو اچي، ۽ ڪنهن کي ٻيو ماڻهو ٺيڪ نٿو نظر اچي۔

هن ماحول ۾ سمجهڻ بغير بحث ڪرڻ جو مطلب آهي، پاڻمرادو پاڻ کي ذهني ٿڪاوٽ جي حوالي ڪرڻ يا ذهني اذيت ڀوڳڻ ۽ خوامخواه پريشان ٿيڻ۔

مرڪزي خيال:

انسان جي گفتگوءَ ۽ تعلق جو سڀ کان مضبوط بنياد سمجھ آهي۔ جن سان اسان جا خيال، مزاج، رويا ۽ لفظ نٿي ملن، تن سان بحث ڪرڻ فائديمند نہ پر الٽو نقصانڪار ثابت ٿيندو آهي۔

هن ڪالم جو حاصلِ مقصد:

هر بحث لاءِ مناسب ماڻهو چونڊيو، ڇاڪاڻ⁠ تہ هر ڪن نہ سڀ ڪجھ ٻڌي سگهي ٿو، نہ ئي هر ذهن سڀ ڪجھ سمجهي سگهي ٿو۔ دوستيءَ جو اصل قدر سمجهڻ، سهڻ ۽ ڳالهہ جو وزن يا بار کڻڻ ۾ آهي۔ چُپ رهڻ ڪڏهن ڪڏهن بحث کان وڌيڪ اثرائتو جواب هوندو آهي۔ ناسمجهہ ماڻهن سان بحث ڪرڻ کان بهتر آهي ذهن ۽ دل کي پر سڪون رکيو وڃي۔

آخر ۾ حقيقت فقط هن ريت بيان ڪرڻي آهي تہ: جيڪو دوست ئي نٿو سمجهي، تنهن سان بحث ڪرڻ، انسان جي قدرن، وقت ۽ صبر جو زيان ۽ پريشانيءَ جو باعث آهي۔

غيرن کي پڻ، ٻڌڻ کپي،

نڪو بحث ڪو ڪرڻ کپي۔

حريفن باھ ۾، پچڻ کپي،

پچڻ کپي، نڪو ٽٽڻ کپي۔