جهالت انسانيت
جو اوچو ۽ سڀ کان تباه ڪندڙ گناھ آهي ڇاڪاڻ تہ اها نہ فقط فرد کي نابينا ڪري ٿي پر سماجن، تهذيبن،
ملڪَن ۽ مستقبلن کي بہ برباد ڪري ڇڏي
ٿي. تاريخ، فلسفي، مذھب، سائنس، تمدن ۽ انساني تجربا گڏجي هڪ ئي نتيجي تي پهچن ٿا— جتي بہ جهالت وڌندي آهي، اتي تباهي، غربت، اونداهيون،
نفرت، ظلم، ناانصافي، هارايل قومون، ڪمزور ادارا، بوسيده نظام، دٻيل سوچون، جمود، انتشار
۽ تباهيءَ جا نقش قدم صاف نظر اچن ٿا. جهالت رڳو ڪتابي ڄاڻ جي کوٽ نہ پر اها هڪ اهڙي نفسياتي، سماجي ۽ اخلاقي
بيماري آهي جيڪا انسان جي اندر کان سوچڻ جي قوت کسي ٿي ۽ ٻاهر کان حق ۽ سچ جي سڃاڻپ
کي ميساري ٿي. جهالت جو سڀ کان وڏو نقصان اهو آهي— تہ جهالت انسان
کي اهو بہ نٿي ٻڌائي تہ هو جاهل آهي. اها انسان جي اندر اهڙو غرور
پيدا ڪري ٿي جو ماڻهو غلط کي صحيح سمجهي ٿو، اونداهي کي روشني سمجهي ٿو، بندش کي آزادي
سمجهي ٿو، ۽ پنهنجن غلط فيصلن کي تقدير جو نالو ڏئي ڇڏيندو آهي. سماج جو سڀ کان وڏو
خطرو جاهل ماڻهو نہ پر اهو ماڻهو
آهي جيڪو پنهنجي جهالت کي علم سمجهي ٿو. تاريخ جو جائزو وٺجي تہ جيڪا بہ
تهذيب
ختم ٿي، انهيءَ جي زوال جو بنيادي سبب جهالت ئي ثابت ٿيو آهي. روم، يونان، مصر، بابل،
موهن جو دڙو، اندلس—انهن سڀني
جي تباهيءَ ۾ جهالت جا پاڇا صاف نظر اچن ٿا. جڏهن علم رڪجي وڃي، سوال ڪرڻ تي پابندي
لڳي، سوچڻ ۽ تنقيد کي جرم سمجهيو وڃي، تحريڪ رڪجي وڃي، ماڻهن کي خوف ۾ رکيو وڃي، ڪتاب
ساڙيا وڃن، استاد خاموش ڪيا وڃن، ۽ عوام کي غير ضروري بحثن ۽ ۽ نسلن وچ ۾ نفرتن ۾ الجهايو
وڃي، تڏهن تهذيبون زوال پذير ٿينديون آهن. جهالت پنهنجي فطرت ۾ ڌوڪيباز آهي. اها خاموشي
سان ماڻهن جي دلين ۾ جاءِ بڻائي ٿي. پهرين اها ماڻهن کي سوال ڪرڻ کان روڪيندي آهي،
پوءِ شڪ ڪرڻ کان، پوءِ سوچڻ کان، پوءِ حق ڳولڻ کان، آخرڪار زندگيءَ جي هر تبديليءَ
کان. اهڙي ريت جهالت هڪ سخت زنجير بڻجي وڃي ٿي جنهن کي ماڻهو پاڻ تي خوشي خوشي ٻڌائيندا
آهن، unaware
of its danger. جهالت سماجي بربادي جو بہ اهم ترين آخرڪار سبب آهي. جتي جهالت هوندي
آهي اتي معاشرو ٽٽندو آهي. سماجي انصاف ناپيد ٿيندو آهي، قانون هڪجهڙو لاڳو نہ هوندو آهي، طاقتور جو ظلم وڌندو آهي، ڪمزور
جي آوازن کي دٻايو ويندو آهي، رشوت، ڪرپشن، اقرباپروري ۽ منافقت جهالت جي ئي پيداوار
آهن. جهالت ماڻهن کي ائين سمجهايو ٿي— ”بس اهو ئي صحيح آهي جيڪو توکي ٻڌايو ويو آهي، باقي
سڀ غلط آهي.“ نتيجي ۾ معاشرو
فڪري غلاميءَ ۾ ڦاسي پوي ٿو. جهالت جو سڀ کان وڏو نقصان تعليم تي حملو آهي. تعليم جي
دشمن قوتون هميشہ جهالت کي زنده
رکڻ چاهين ٿيون، ڇوتہ علم انسان
کي آزاد ڪري ٿو، جڏهن تہ جهالت طاقتور
کي طاقتور ۽ ڪمزور کي وڌيڪ ڪمزور رکي ٿي. جڏهن اسڪولن جو معيار خراب ڪجي ٿو، جڏهن استادن
کي ڪمزور ڪجي ٿو، جڏهن ڪتابن مان سچائي ڪڍي وڃي ٿي، جڏهن نوجوانن کي جاڳائڻ بدران سمهاريو
وڃي ٿو، تڏهن سماج صديون پوئتي رهجي وڃن ٿا.
جهالت انسان
جي اخلاقيات کي ماريندي آهي. اها انسان کان رحم، محبت، انصاف ۽ همدردي جو احساس کسي
وٺي ٿي. جاهل ماڻهو هڪ اهڙو انسان بڻجي ٿو جيڪو پنهنجي حق لاءِ تہ آواز بلند ڪندو آهي پر ٻين جي حقن کي لتاڙڻ
کي روا سمجهندو آهي. جهالت انسان کي خودغرض، تنگ نظر، متعصب ۽ سختدل بڻائي ٿي. جاهل
ماڻهو جلدي غصو ڪندو آهي، جلدي فيصلو ڪندو آهي، جلدي نفرت ڪندو آهي ۽ جلدي تباه ڪندو
آهي. جهالت علم جي روشني کي دشمن سمجهي ٿي، تنقيد کي بغاوت، سوال کي گستاخي، ۽ تحقيق
کي گناھ سمجهي ٿي. تنهن ڪري جاهل سماج ۾ سچ کي دٻايو ويندو آهي، ۽ ڪوڙي ڳالهہ کي بار بار ورجائي ”حقيقت“
بڻايو
ويندو آهي. جهالت سياسي بربادي جو بہ
بنيادي
ذريعو آهي. جتي جاهل عوام هوندا آهن، اتي حڪمران ظالم هوندا آهن. هو عوام کي وڌيڪ جاهل
رکڻ لاءِ ڊرامائي نعرا، غلط اميدون ۽ بنا بنياد وعدا ڪندا آهن. جهالت عوام کي جذباتي
ڪري ٿي، ۽ جڏهن عوام جذباتي هوندو آهي تہ
هو
غلط فيصلا ڪندو آهي، غلط ماڻهن کي طاقت ڏيندو آهي ۽ پنهنجي مستقبل کي خود تباه ڪندو
آهي. جهالت اقتصادي ترقي کي قتل ڪري ٿي. جتي جهالت هوندي آهي اتي مهارتون گهٽ ٿينديون
آهن، محنت گهٽ ٿيندي آهي، ڪاروبار پوئتي رهجي ويندو آهي، ٽيڪنالاجي لاءِ خوف هوندو
آهي، ۽ دنيا جي تبديليءَ کي سمجهڻ ۾ دشواري ٿيندي آهي.
جاهل ماڻهو
نوان خيال قبول نہ ڪندا آهن، جنهن
سبب سماج جديد دنيا سان قدم نٿو ملاي سگهي. جهالت سائنسي ترقي کي روڪيندي آهي. سائنسي
تحقيق سوالن تي بيٺل آهي، پر جهالت سوال ڪرڻ کي گناھ سمجهي ٿي. سائين ترقي ڪري ٿي جڏهن ماڻهو تجربي، مشاهدي، تجرباتي ثبوتن
۽ دليل تي يقين رکن ٿا. پر جاهل معاشرو دليل کي شڪ جي نظر سان ڏسي ٿو ۽ غير سائنسي
سوچن کي سچ مڃي ٿو. جهالت نوجوانن جي مستقبل کي ڇني ٿي. جڏهن نوجوانن کي سوچڻ نه سيکاريو
وڃي، ڪتابن بدران جملن ۽ نعرا ٻڌايا وڃن، ۽ مستقبل بدران ماضيءَ ۾ قيد ڪيو وڃي ته قوم
جو مستقبل اونداهي ٿي وڃي ٿو. جهالت کي جيڪڏهن ڪنهن هڪ لفظ ۾ بيان ڪجي ته اها ”انسانيت جو زهر“
آهي.
اهو زهر آهستي آهستي جسم ۾ پکڙجي ٿو ۽ پوءِ هڪ ڏينهن سماج کي بيڪار، ڪمزور، غلام ۽
تباه ڪري ڇڏيندو آهي. پر سچ اهو آهي ته جهالت کي شڪست ڏئي سگهجي ٿي، ۽ ان جو واحد هٿيار
علم آهي. علم انسانيت جو روشن ترين ڏيئو آهي. علم انسان کي آزاد ڪري ٿو، نيڪيءَ ڏانهن
وٺي وڃي ٿو، عقل کي طاقت ڏئي ٿو، سچ کي ظاهري بڻائي ٿو، دل کي نرم ڪري ٿو، ۽ سماج کي
مضبوط ڪري ٿو. علم انسان کي انسان بڻائي ٿو. دنيا جي هر ترقي يافتہ قوم علم کي پنهنجو مرڪزي قدر بڻايو. انهن
ڄاڻ، تحقيق، سائنس ۽ حڪمت کي پنهنجو هٿيار بڻايو. نتيجي ۾ اهي قومون اونداهين مان نڪري
دنيا جي اڳواڻ بڻجي ويون. جهالت کان نجات حاصل ڪرڻ هر فرد، هر خاندان، هر اسڪول، هر
استاد، هر حڪمران ۽ هر سماج جي ذميواري آهي. علم جي تبديلي هڪ نسل نہ، پر هزارين نسلن جو مستقبل بدلائي سگھي ٿي. ۽ اها
ئي تبديلي دنيا کي روشن ڪري ٿي. جهالت انسانيت جو اوچو ۽ سڀ کان تباهه ڪندڙ گناھ آهي،
ڇوتہ اها دل کي سخت ڪري ٿي،
عقل کي بند ڪري ٿي، سماج کي ٽوڙي ٿي، مستقبل کي ماريندي آهي، ۽ قومن کي زمين تي لاٿيندي
آهي. ۽ علم دنيا جو سڀ کان وڏو اجر آهي— ڇوتہ اهو انسان کي بلند ٿو
ڪري، سماج کي زنده ٿو ڪري، انصاف کي قائم ٿو ڪري، محبت کي وڌائي ٿو، ۽ قومن کي اڀاري
ٿو. ان ڪري هر انسان، هر سماج، هر ملڪ ۽ هر نسل لاءِ ضروري آهي— تہ هو علم کي پنهنجو چراغ بڻائي ۽ جهالت کي
پنهنجي زندگيءَ مان هميشہ لاءِ خارج ڪري
ڇڏي.
