دنيا جي معيار مطابق اعليٰ ۽ مثالي تعليمي ادارن جي تڪڙي ضرورت ـ قمر زمان کوسو

اڄ جو دور انساني تاريخ جو سڀ کان تيز رفتار، سڀ کان وڌيڪ بدلجندڙ ۽ سڀ کان وڌيڪ پيچيده دور سمجهيو وڃي ٿو. دنيا جي هر ڪنڊ ۾ سائنسي ايجادون، ٽيڪنالاجيءَ ۾ روزانو جدت، معاشي حالتن ۾ اتار چڙهاءُ، سماجي تبديليون، آباديءَ ۾ واڌارو، نئين نسل جي ضرورتن ۾ فرق ۽ عالمي مقابلي جو وڌندڙ دٻاءُ، سڀ گڏجي هڪ نئين حقيقت کي جنم ڏئي چڪا آهن—۽ اها حقيقت آهي تہ هاڻي تعليم بغير ڪنهن معاشري جي ترقي ناممڪن ٿي چڪي آهي. نہ رڳو تعليم پر دنيا جي معيار موجب اعليٰ، جديد، سائنسي ۽ مثالي تعليمي ادارن جو قيام، هر ملڪ جي لاءِ بقا جو سوال بڻجي ويو آهي.

تعليم کي هميشہ ئي ترقي جو ذريعو سمجهيو ويو آهي، پر جديد دور ۾ تعليم جو تصور مڪمل طور تبديل ٿي چڪو آهي. هاڻي تعليم صرف پڙهڻ، لکيڻ يا ڊگرين حاصل ڪرڻ جو نالو نہ رهيو آهي. عالمي معيار جي تعليم جو مقصد انسان ۾ اهڙيون جامع خوبيون پيدا ڪرڻ آهي جيڪي نہ صرف هن کي جديد دنيا جي ضرورتن مطابق قابل بڻائن، پر هن کي معاشري لاءِ هڪ مثبت، ذميدار، تخليقي ۽ اعليٰ فڪر رکندڙ فرد بڻائين. تعليم جو هڪ نئون فلسفو سامهون اچي چڪو آهي، جيڪو صرف ڄاڻ نہ پر مهارت، تخليقيت، قيادت، تحقيق، ٽيڪنالاجي، سماجي ڀلائي ۽ عالمي شعور جو مرڪب آهي.

انهيءَ پسمنظر ۾ عالمي معيار جا تعليمي ادارا هر ملڪ لاءِ زندگي ۽ موت جي حيثيت رکن ٿا. جتي تعليم مضبوط آهي، اتي معيشت طاقتور آهي؛ جتي تعليم جديد آهي، اتي سماج ترقي يافته آهي؛ جتي ادارا مثالي آهن، اتي قومون اڳڀريون آهن. پر بدقسمتي سان ڪيترن ئي ترقي پذير ملڪن ۾، خاص ڪري پاڪستان ۽ سنڌ ۾، تعليمي ادارا عالمي معيار تي پورو نٿا لهن. نصاب پراڻو، تدريس جا طريقا روايتي، استاد تربيت بغير، انتظام ڪمزور، سهولتون محدود، تحقيق نہ هئڻ برابر ۽ ٽيڪنالاجيءَ جو استعمال تمام گهٽ. نتيجي طور نوجوان ٻاهرين ملڪن ڏانهن لڏپلاڻ ڪن ٿا، جنهن کي “brain drain” چيو وڃي ٿو، يعني ملڪ پنهنجو سڀ کان قيمتي سرمايو—بلند ذهانت ۽ صلاحيت رکندڙ نوجوان—گهريلو نظام جي کوٽ سبب وڃائي ويهي ٿو.

مثالي تعليمي اداري جو تصور هڪ مضبوط بنياد تي بيٺل آهي. اهڙو ادارو صرف عمارت، ڪلاس، ڪرسيون ۽ بورڊ جو نالو نہ آهي. عالمي معيار جي اداري جي تعريف ۾ ڪيترائي عنصر شامل آهن: جديد نصاب، تربيت يافتہ استاد، سمارٽ ٽيڪنالاجي، جديد ليبارٽريون، لائبريريون، سائنسي تحقيق، جديد تدريس جا طريقا، شفاف امتحاني نظام، شاگردن جي شخصيتي تربيت، اخلاقي قدر، سوشل مهارتون، تخليقيت، قيادت، فيصلا ڪرڻ جي صلاحيت ۽ عالمي شعور. انهن سڀني عنصرن بغير ڪنهن ملڪ کي ترقي جي ڊوڙ ۾ اڳڀرو رهڻ جو حق نٿو ملي.

تعليم ۽ ٽيڪنالاجيءَ جو ميل آج جي تعليم جو سڀ کان اهم رخ آهي. جديد ادارا AI (مصنوعي ذهانت)، روبوٽڪس، ڊيٽا سائنٽس، بائيو ٽيڪنالاجي، ڪمپيوٽر پروگرامنگ، ڊجيٽل لائٽريچر، ورچوئل ليبارٽريون، آن لائن سکيا ۽ سمارٽ ڪلاسن جي مدد سان شاگردن کي مستقبل جي ضرورتن مطابق تيار ڪن ٿا. دنيا جي سڀني ترقي يافتہ ملڪن—چاهي فنلينڊ هجي، چائنا، ساؤتھ ڪوريا، سنگاپور، يا جاپان—تعليمي نظام کي مسلسل جديد بڻائي رهيا آهن. اهي ملڪ سمجهن ٿا تہ مستقبل انهن قومن جو هوندو جيڪي ٽيڪنالاجيءَ ۾ اڳڀر ٿينديون ۽ ٽيڪنالاجيءَ کي تعليم ۾ بنيادي حيثيت ڏينديون. بدقسمتيءَ سان اسان وٽ اڃا تائين تعليم جي بنيادي سهولتن ۾ بہ کوٽ موجود آهي. ڪيترائي اسڪول بجلي، صاف پاڻي، فرنيچر، غسل خانو، لائبريري يا لئب کان محروم آهن.

مثالي اداري لاءِ استاد تمام وڏو عنصر آهي. استاد ئي نسلن جي ذهنن ۽ سوچن کي ٺاهيندڙ هوندو آهي. عالمي معيار جا استاد تربيت، تحقيق، ٽيڪنالاجي ۽ جديد طريقيڪار سان واقف هوندا آهن. استاد جي تربيت بغير ڪنهن نظام جي بهتري ممڪن نہ آهي. بدقسمتيءَ سان ڪيترن ئي علائقن ۾ استاد نہ صرف جديد طريقن کان ناواقف آهن بلڪہ تدريس کي محض نوڪري سمجهندا آهن، جڏهن تہ دنيا ۾ استاد کي سڀ کان اهم، سڀ کان باوقار ۽ سڀ کان مرڪزي پيشو سمجهيو وڃي ٿو.

تحقيق علم جو بنياد آهي. بغير تحقيق جي ڪو سماج ترقي نٿو ڪري سگهي. سائنس، دوائن، زراعت، ماحوليات، سماجيات، ٽيڪنالاجي ۽ انتظامي سائنسن ۾ تحقيق ئي قومن کي اڳڀرو بڻائي ٿي. يورپ، آمريڪا، چين، جاپان ۽ ڪوريا جون ترقيون فقط ۽ فقط تحقيق جو نتيجو آهن. اسان وٽ تحقيق لاءِ نہ تہ سهولتون آهن، نہ ريسرچ فنڊ، نہ پروفيشنل تربيت، ۽ نہ ئي اهڙا ادارا جيڪي عالمي سطح تي مقابلو ڪري سگهن. نتيجي طور اسين اڄ بہ ٻين ملڪن جي ايجادن جا صارف بڻيل آهيون.

مثالي تعليمي ادارو سماجي ۽ اخلاقي ذميواريءَ کي بہ اهميت ڏئي ٿو. تعليم رڳو ڊگرين جو نالو نہ آهي؛ اهو انسانيت، اخلاق، انصاف، همدردي، برابري، رواداري ۽ مثبت سوچ جو مرڪب آهي. جيڪڏهن تعليم انسان مان انسانيت ڪڍي ڇڏي، تہ اهڙي تعليم بيڪار آهي.

دنيا جي معيار مطابق ادارو شاگردن کي صرف سائنس نہ پر زندگي جي مهارتون پڻ سيکاري ٿو—وقت جي پابندي، محنت، نظم، بردباري، ذميواري، ٽيم ورڪ، قيادت، سمجهداري، فيصلا ڪرڻ، گفتگو، قانون جي پاسداري ۽ سماجي ڀلائي.

مثالي تعليمي ادارو ماحولياتي ذميواري بہ نڀائي ٿو. دنيا ماحولياتي بحرانن کي منهن ڏئي رهي آهي—گرمي، پاڻيءَ جي کوٽ، آلودگي، جنگلات جي گهٽتائي، تباه ٿيندڙ حياتياتي تنوع. هڪ عالمي معيار جو ادارو شاگردن کي ماحول دوست بڻائي ٿو، انهن ۾ ڌرتيءَ لاءِ محبت پيدا ڪري ٿو ۽ انهن کي سيکاري ٿو تہ مستقبل جو جهان محفوظ رکڻ لاءِ ڪيئن عمل ڪرڻو آهي.

عالمي معيار جا ادارا نوجوانن کي روزگار جي مارڪيٽ لاءِ پڻ تيار ڪندا آهن. جديد دنيا ۾ نوڪريون اهي ماڻين ٿا جن وٽ مهارت، ٽيڪنالاجي، تخليقيت، تحقيق ۽ فيصلا ڪرڻ جي صلاحيت هجي. روايتي ڊگريون هاڻي ڪافي نہ رهيون آهن. هن نئين دنيا ۾ صرف اهي ئي اڳڀر ٿيندا جيڪي مهارتن ۾ مالا مال هجن.

۽ سڀ کان اهم ڳالهہ اها آهي تہ مثالي تعليمي ادارو قومي ترقیءَ جو بنياد آهن. جتي ادارا مضبوط، جديد ۽ مثالي هوندا آهن، اتي قومن جو ڀلو ٿيندو، اتي معاشرو امن قائم ڪندو، اتي غربت گهٽبي، اتي معيشت وڌندي، اتي نوجوان بااختيار ٿيندا، اتي سائنس ترقي ڪندي، اتي صنعت وڌندي، اتي قومن جو پاڻ تي ڀروسو وڌندو.

ان ڪري دنيا جي معيار مطابق اعليٰ ۽ مثالي تعليمي ادارا قائم ڪرڻ نہ صرف ضرورت آهي، پر هڪ قومي فرض، اخلاقي ذميواري ۽ مستقبل جي ضمانت آهي. جيڪڏهن اسان پنهنجي ايندڙ نسلن کي محفوظ، مضبوط، باشعور، باصلاحيت ۽ اڳڀرو ڏسڻ چاهيون ٿا تہ پوءِ تعليم ۾ عالمي معيار آڻڻ لازمي آهي. وقت اچي ويو آهي تہ اسان تعليم کي قومي ترجيح بڻايون، مثالي ادارا قائم ڪريون،ڙو روايتي سوچ کي تبديل ڪريون، ٽيڪنالاجي کي گلي لڳايون، تحقيق کي بنياد بڻايون، ۽ نوجوانن لاءِ اهڙو ماحول فراهم ڪريون جيڪو انهن جي صلاحيتن کي عالمي سطح تي روشن ڪري سگهي.

قومون تعليم سان زنده رهن ٿيون—۽ بغير تعليم جي قومون ختم ٿي وڃن ٿيون. مستقبل انهن جو آهي جيڪي علم، مهارت ۽ معيار ۾ اڳڀرا هوندا.