ڪمند جي ٿڙ جي گڏر جو طفيلي جيت ڪوٽيسيا، فليويپس ذريعي ظابطو ـ ڊاڪٽر بينا خانزادا

پاڪستان ۾ سنڌ صوبو ڪمند جي پوکي لاء سڀ کان وڌيڪ موزون سمجهو ويندو آھي. پر ڪمند تي سڄي ملڪ ۾ ٿڙ جو گڏر (Chilo infuscatelus) تمام گھڻو نقصان ڏيندڙ جيت آھي. عام طور تي گڏر جي لاء زرعي دوائون گھڻي تعداد ۾ استعمال ڪيون وينديون آھن. پر اڪثر ڪري زرعي دوائون ايترو اثر ڪونه ڏيکارينديون آھن. پر طفيلي جيت ڏينڀو ڪوٽيسيا فليوپيس (Cotesia flowcpes) ٿڙ جي گڏر جي ڪيئن تي تمام اثرائتي نموني ڪم ڪندو آھي. انکي مد نظر رکندي ڪجھه تجربا ڪوٽيسيا جي ٿڙ جي گڏر جي خالف افاديت تي ڪيا ويا. انھن تجربن جو مقصد اھو ھو ته جيئن ليباريٽري ۾ ڪوٽيسيا جي وڏي پئماني تي پالنا ڪري سگھجي ۽ ضرورت مطابق زمين ۾ ٿڙ جي گڏر لاء استعمال ڪري سگھجي.

پھرين تجربي ۾ ڪمند جي ڏھ جنسن کي انھن جي مختلف خاصيتن جي حوالي سان پرکيو ويو ته اھي گڏر جي حملي ۽ ڪوٽيسيا جي افاديت تي ڪيترو اثر ڪن ٿا. تجربي ۾ لاڙڪاڻو 2021، ٺٽه-SPSG-26 ،10، بي ايل-4، نيا-2004، نيا-98، ايل-116، آئي اي سي-82-

1026، آئي اِي سي-223-86 ۽ گالبي-95 پوکيون ويون ھي تجربو زراعت جي نيو ڪليئر انسٽيٽيوٽ ۾ 2013 ۽ 2014 ۾ ڪيو ويو. نتيجن مطابق، جنسن مان سڀ کان وڌيڪ ڳريون ٺٽه-10 جنس ۾ ھيون جڏھن ته آئي-اي سي-1026-82 ۾ سڀ کان گھٽ ڳريون ڏٺيون ويون. سڀ کان وڏي لٺ جي ڳري آي اِي سي – 223-86، آي اِي سي-1026-82 ۽ ايل-116 جنسن ۾ جون ھيون. ان کان علاوہ مٿين، وچين ۽ ھيٺين ڪمند جي لٺ ۾ ڪنڊن جو تعداد سڀ کان وڌيڪ تعداد آي اِي سي-223-86 ۽ الڙڪاڻه-2001 جنسن ۾ گڻيا ويا، جڏھن ته گالبي-95، ٺٽه-10، بي ايل-4 ۽ ايس پي ايس جي -26 جنسن ۾ معلوم ٿيا.

تمام جنسن مان ڪنھن به جنسن ٿڙ جي گڏر خالف مڪمل مدافعت نه ڏيکاري. گڏر جو سڀ کان وڌيڪ نقصان ۽ ڪيئن جو تعداد ٺٽه – 10 جنس ۾ ڏٺو ويو. ان کانپوِء آي اِي

سي 1026-82 جنس تي گڏر جو حملو وڌيڪ ڏٺو ويو. سڀ کان گھٽ گڏر جو حملو ۽ ڪيئن جو تعداد ايل-116 ۽ نيا-2004 جنسن ۾ معلوم ٿيو. ان سان گڏوگڏ ڪوٽيسيا جي گڏر خالف افاديت به سڀ کان وڌيڪ ٺٽه-10 ۽ گھٽ ۾ گھٽ ايل-116 جنسن ۾ معلوم ڪيو ويو.

تجربن مان اھو به معلوم ٿيو ته گڏر جو حملو، ان جي ڪيئن جو تعداد ۽ ڪوٽيسيا جي طفيلي افاديت تي ڪمند جي ڳرين جو تعداد جو ھڪ خاص اثر ھو. ان کان علاوہ ڪوٽيسيا جي تعداد ان جي ميزبان جيت ٿڙ جي گڏر جي تعداد سان الڳاپيل ڏٺي وئي. ليباريٽري ۾ ٻئي مختلف ھٿرادو غذائن ماکيَء جو محلول ڪيميائي پروٽين ھائڊروالئسيٽ ۽ گلن وارا ٻوٽا سورج مکي، گل خيران ۽ گينڊي وارو گل جا ڪوتيسيا جي ٿڙ جي گڏر جي ڪيئن خالف افاديت تي ڪيو ويو. نت ڳجن مطابق گل خڳران ۽ گينڊي جي گل جو ڪوٽيسيا جي گڏر خالف افاديت وڌائڻ ۾ خاص اثر ڏٺو ويو. انھن ٻنھي گلن وارن ٻوٽن جي ڪري ڪوٽيسيا جي ڪوڪون. بالغن جي تعداد ۽ مادي جيتن جي وڌيڪ پئداشق ڏٺي وئي. گينڊي جي گلن جي ڪري بالغ موٽيسيا جي عمر ۾ به واڌارو ڏٺو يو. زمين ۾ ڪيل تجربن ۾ به گينڊي جي گل جي ڪمند ۾ پوکي جي ڪري ٿڙ جي گڏر جي حملي ۽ ڪيئن جي تعداد ۾ خاص گھٽتائي ڏٺي وئي. ان کان پوِء گل خيران ۽ سورج مکي جي ڪمند سان گڏ پوکي جي ڪري به گڏر جي چڱي گھٽتائي ڏٺي وئي. ان کان علاوہ گينڊي جي گل جي ڪمند سان گڏ پوکڻ سان ڪوٽيسيا جي گڏر جي خالف افاديت ۾ به خاص واڌارو ڏٺو ويو. مختلف گرمي بدن جيئن 15 ،12.0 ،10.0 ،7.5 ،5.0 ۽ 25 ڊگري سينٽي گريڊ جو ڪوٽيسيا جي ٿڙ جي گڏر خالف افاديت ته به ھڪ تجربو ليباريٽري اندر ڪيو ويو. ھن تجربي جو مقصد ھيو ته گھٽ گرمي پد ۾ رکيل گڏر جي ڪري ڪوٽيسيا تي ڪھڙو اثر ٿئي ٿو. پر نتيجن مان اھو حاصل ٿيو ته گھٽ گرمي پد تي ڪوٽيسيا جي افاديت ٿڙجي گڏر

خالف گھٽ ٿي وڃي ٿي. ان لاء مناسب گرمي پد 25 ڊگري سينٽي گريڊ تي ئي ليباريٽر ۾ ڪوٽيسيا کي گڏر تي افزائش ڪئي وڃي. ھڪ ٻئي تجربي ۾ مختلف ائٽمي شعاعن جيئن ته 75 ،50 ،25، ۽ 100 يونٽن جو گڏر جي مختلف عمر جي ڪيئن )4 ،3 ۽ 5 ان سٽار( تي استعمال ڪري، ڪوٽيسيا جي افزائش لاء استعمال ڪيا ويا. ائٽمي شعاعن جيڪري ڪوٽيسيا جي گڏر جي مختلف عمر وارن ڪيئن تي واڌ ويجھه تي خاص اثر ڏٺو يو. ائٽمي شعاعن مان 75 يونٽن واري وزن جي ڪري سڀ کان وڌيڪ سٺو اثرڪوٽيسيا جو گڏر جي مختلف عمر جي ڪيئن تي ڏٺو ويو ۽ سڀ کان سٺا نتيجا 5 اسٽار تي معلوم ٿيا. ائٽمي شعاعن جي اثر کان علاوہ

 استعمال ٿيل ٿڙ جي گڏر جي ڪيئن تي ڪوٽيسيا سڀ کان گھٽ اثر ڏيکاريو. سڀني تجربن جي مليل نتڳجن کي مد نظر رکندي، آخر ۾ ھڪ تجربو کليل زمين ۾ ڪيو ويو. ان تجربي جو مقصد اھو ھيو ته ڪوٽيسيا جي لڳاتار ڪمند جي فصل ۾ ڇڏڻ سان ٿڙ جي گڏر جو ڪمند جي فصل تي نقصان ڪھڙو اثر ٿئي ٿو. نتيجن مطابق ڪوٽيسيا جي لڳاتار پندرنھن ڏينھن کانپوِء ڇڏڻ جي ڪري، ٿڙجي گڏر جو ڪمند ۾ نقصان ۾ گھٽتائي ڏٺي وئي. جڏھن ته اھو ڪمند جو فصل ۾ ڪوٽيسيا نه ڇڏيو ويو. ان ۾ گڏر چڱو خاصو نقصان ڏنو. ان کان علاوہ، ڪوٽيسيا جي لڳاتار ڇڏڻ جي ڪري ڪمند جي فصل ۾ انھن جي تعداد ۾ خاصو اضافو ڏٺو ويو.

سفارشون:

تجربن مان حاصل ڪيل نتڳجن مطابق اھو سفارش ڪجي ٿو ته ڪمند ۾ گڏر جي نقصان کان بچڻ لاء ڪوٽيسيا ڏينڀن جي استعمال کي وڌايو وڃي ۽ انھن جي صالحيت کي وڌائڻ ڪمند جي فصل ۾ گينڊي جي گل يا گل خيران پوکيو وڃي. ان کان علاوہ

زمين ۾ وڏي پئماني تي ڇڏڻ لاء ليباريٽري ۾ ڪوٽيسيا کي ٿڙ جي گڏر جي 5 اسٽار جتي افزائش ڪئي وڃي. ان کان عالاوہ بھتر افزائش لاء ٿڙ جي گڏر جي ڪئين کي 75 يونٽن ائٽمي شعاعن تي ليباريٽري م گزاريو وڃي ته ڪوٽيسيا جي بھتر نسل ملندو.