تعليم ڪنهن بہ سماج جي ريڙه جي هڏي هوندي آهي۔ اهو ئي ذريعو
آهي جنهن سان قومون ترقي ڪنديون آهن، نوان خيال ۽ ايجادون پيدا ٿين ٿيون، ۽ انساني
زندگيءَ جي معيار ۾ بهتري اچي ٿي۔ پر جڏهن تعليم جو مقصد صرف امتحان پاس ڪرڻ، نمبر
وٺڻ، يا نوڪري حاصل ڪرڻ تائين محدود ٿي وڃي، تڏهن اهو سماج پنهنجي اصلي طاقت وڃائي
ويهي ٿو۔
اڄ سنڌ ۾، ”نقل ڪلچر“ يا نقل جو رجحان هڪ سنگين مسئلو بڻجي
چڪو آهي۔ شاگردن جو وڏو حصو علم حاصل ڪرڻ بدران نمبر حاصل ڪرڻ تي ڌيان ڏئي ٿو، ۽ استاد
۽ والدين بہ ڪڏهن ڪڏهن انهيءَ غلط روش کي برداشت ڪن ٿا۔ هيءَ صورتحال نہ رڳو شاگردن
جي ڪارڪردگي تي اثر وجهي ٿي، پر سماج جي مستقبل کي بہ خطري ۾ وجهي ٿي۔ ڇاڪاڻ تہ جڏهن علم جي جاءِ تي نقل، ۽ محنت جي جاءِ تي دوکو اچي
وڃي، تڏهن اهڙو سماج پائيدار ترقي حاصل نٿو ڪري سگهي۔
نقل ڪلچر جو مطلب ۽ پس منظر:
نقل ڪلچر (Copy Culture) جو مطلب آهي امتحانن يا تعليمي سرگرمين ۾ غيرقانوني طريقي سان مدد
حاصل ڪرڻ. جيئن ڪتاب مان لڪائي پڙهڻ، ٻين جي جوابن کي نقل ڪرڻ، ٽيڪنالاجي ذريعي دوکو
ڏيڻ يا پري امتحانن جا سوال اڳواٽ حاصل ڪرڻ۔ هي عمل نہ رڳو اخلاقي طور غلط آهي، پر
تعليمي نظام جي شفافيت کي بہ تباه ڪري ٿو۔
سنڌ ۽ پاڪستان ۾ نقل جو مسئلو نئون نہ آهي۔ اهو گذريل ڪيترن
ڏهاڪن کان وڌندو پيو اچي۔ جديد ٽيڪنالاجي، موبائل فون، ۽ سوشل ميڊيا ان کي وڌيڪ آسان
بڻائي ڇڏيو آهي۔ ڪاليجن ۽ يونيورسٽين ۾ نقل کي روڪڻ لاءِ ضابطا موجود آهن، پر انهن
تي عملدرآمد تمام گهٽ آهي۔
نقل جا بنيادي سبب: نقل ڪلچر صرف شاگردن جي مسئلو نہ آهي،
پر سماجي، معاشي، ۽ انتظامي ناڪامين جو نتيجو آهي۔
تعليمي نظام جي ڪمزوري: اسان جو تعليمي نظام يادگيريءَ تي
ٻڌل آهي، نہ تہ سمجهڻ ۽ تحقيق تي۔ امتحانن جو معيار اهڙو رکيو ويو آهي جو شاگرد کي
ياد ڪرڻ ئي آسان لڳي ٿو، سمجهڻ بدران۔ نتيجي طور، شاگرد شارٽ ڪٽ ڳولين ٿا۔
استادن جي لاپرواهي: ڪيترا استاد شاگردن جي ڪارڪردگيءَ کي
جانچڻ بدران رڳو نتيجن جي لسٽن تائين محدود رهن ٿا۔ ڪجهہ استاد شاگردن کي نقل ڪرڻ وقت
نظرانداز ڪن ٿا، ڇاڪاڻ تہ کين بہ نتيجن جو دٻاءُ هوندو آهي۔
والدين جو دٻاءُ: ڪيترا والدين پنهنجي ٻارن کان فقط نتيجا
۽ نمبر چاهين ٿا، نہ تہ ڄاڻ۔ اهڙي دٻاءُ ۾ شاگرد امتحان ۾ ڪاميابي لاءِ نقل کي جائز
سمجهي وٺن ٿا۔
سماجي رويا: اسان جي سماج ۾ نقل کي ڪڏهن ڪڏهن چالاڪي يا ”هوشيار
ٿيڻ“ جي علامت سمجهيو وڃي ٿو۔ اهو رويي جي تبديليءَ جو مسئلو آهي۔
انتظامي
ناڪامي: امتحاني نظام ۾ ڪرپشن ۽ نگرانيءَ جي کوٽ بہ نقل کي وڌائي ٿي۔ جتي امتحان مرڪزن
۾ نگران پاڻ رشوت وٺي نقل ڪرائين، اتي ايماندار شاگرد پوئتي رهجي وڃن ٿا۔
نقل جا شاگردن تي اثر: نقل شاگردن جي شخصيت، ڪارڪردگي، ۽
مستقبل تي تمام گهڻا نقصانڪار اثر وجهي ٿو۔
علمي نقصان: نقل ڪندڙ شاگرد علم نہ سکندا آهن۔ اهي امتحان
پاس تہ ڪري وٺندا آهن، پر عملي زندگيءَ ۾ نااهل ٿي ويندا آهن۔ اهڙا شاگرد بعد ۾ نوڪري،
مقابلي، يا سماجي ذميوارين ۾ ناڪام ٿيندا آهن۔
اعتماد جي کوٽ: جيڪو شاگرد نقل تي ڀاڙي ٿو، اهو پنهنجي قابليت
تي اعتماد وڃائي ويهندو آهي۔ اهو سمجهندو آهي تہ هو بغير مدد جي ڪامياب ٿي ئي نٿو سگهي۔
محنت کان بيزاري: نقل جي عادت شاگرد کي محنت ڪرڻ کان روڪيندي
آهي۔ جيئن تہ ڪاميابي آسانيءَ سان ملي ٿي، تنهنڪري محنت جو قدر ختم
ٿي وڃي ٿو۔
اخلاقي زوال: نقل رڳو تعليمي دوکو نہ آهي، پر اخلاقي ڪمزوريءَ
جو عڪاس بہ آهي۔ جيڪو شاگرد امتحان ۾ دوکو ڏيندو، اهو عملي زندگيءَ ۾ بہ بي ايماني
ڪرڻ ۾ شرم محسوس نہ ڪندو۔
نقل ۽ سماجي تباهي: نقل رڳو انفرادي سطح جو مسئلو نہ آهي.
اهو قومي تباهيءَ جو اشارو آهي۔ نااهل قيادت جو جنم: جيڪو شاگرد نقل ذريعي ڊگريون حاصل
ڪري ٿو، اهو جڏهن آفيسر، ڊاڪٽر، انجنيئر يا استاد بڻجي ٿو، تہ نااهلي ۽ بي ضميريءَ
سان ڪم ڪري ٿو۔ اهڙي قيادت ملڪ کي اڳتي وٺي نٿي سگهي۔
ادارن
۾ بي اعتمادي: جڏهن سماج ۾ نقل عام ٿي وڃي، تہ ماڻهن جو ادارن، ڊگريون، ۽ سرٽيفڪيٽن
تي اعتماد ختم ٿي وڃي ٿو۔ ڊگريون بي قيمت ٿي وڃن ٿيون، ۽ حقيقي قابليت کي نظرانداز
ڪيو وڃي ٿو۔
بدعنوانيءَ جو وڌڻ: نقل جي ڪلچر سان ڪرپشن، سفارش، ۽ اقرباپروريءَ
جو ڪلچر وڌي ٿو۔ جيڪو شاگرد نقل ذريعي ڪامياب ٿئي ٿو، اهو بعد ۾ بہ نظام ۾ بي ايماني
کي جائز سمجهي ٿو۔
نقل ۽ قومي ترقيءَ ۾ رنڊڪ: ترقي يافتہ قومون محنت، ايمانداري،
۽ Merit (قابليت) تي
بيٺل آهن۔ جڏهن هڪ ملڪ ۾ ماڻهو نقل ۽ دوکي سان اڳتي وڌن ٿا، تڏهن ان ملڪ جي ترقي رڪجي
وڃي ٿي۔
تعليمي ادارن مان جيڪي ماڻهو نڪرندا آهن، اهي ئي ملڪ جا ڊاڪٽر،
انجنيئر، جج، ۽ حڪمران بڻجن ٿا۔ جيڪڏهن اهي ئي ايماندار نہ هوندا، تہ ملڪ جو مستقبل
خطري ۾ پئجي ويندو۔
شاگردن جي ڪارڪردگيءَ تي اثر: نقل جي ڪري شاگردن ۾ حقيقي
سکيا جو جذبو نہ رڳو ختم ٿي وڃي ٿو، پر سندن ذهني صلاحيت بہ محدود ٿي وڃي ٿي۔ شاگرد
سوال پڇڻ، تحقيق ڪرڻ، يا تجزيو ڪرڻ کان ڊڄي وڃن ٿا۔ نتيجي طور، يونيورسٽين مان اهڙا
گريجوئيٽ نڪرندا آهن، جيڪي عملي طور ڪم ڪرڻ جي قابل نہ هوندا۔
سماجي ذميواري ۽ حل: نقل ڪلچر کي ختم ڪرڻ لاءِ رڳو قانون
نہ، پر سماجي شعور جي بہ ضرورت آهي۔
تعليمي سڌارا: امتحان جو نظام اهڙو ٺاهيو وڃي جو سمجهڻ ۽
تحقيق کي ترجيح ڏني وڃي، نہ تہ ياد ڪرڻ کي۔ MCQs يا رٽا نظام
بدران تجزياتي سوال شامل ڪيا وڃن۔
اخلاقي تربيت: شاگردن کي اسڪول جي سطح کان ئي ايمانداري،
ذميواري، ۽ اخلاق بابت تعليم ڏني وڃي۔
استادن جو ڪردار: استاد کي رڳو پڙهائڻ نہ، پر شاگردن ۾ شعور
پيدا ڪرڻ گهرجي۔ امتحانن ۾ نگران استادن کي سخت ذميواري ڏني وڃي۔
والدين جي شعور: والدين کي سمجهائڻ ضروري آهي تہ نمبرن کان
وڌيڪ اهميت علم ۽ اخلاقي تربيت جي آهي ٽيڪنالاجيءَ جي ذميوار استعمال، موبائل ۽ انٽرنيٽ
جي ذريعي نقل کي روڪڻ لاءِ امتحاني مرڪزن ۾ ٽيڪنالاجيءَ جو ڪنٽرول ۽ جديد نگراني نظام
لاڳو ڪيو وڃي۔
سنڌ جي تناظر ۾ مسئلو: سنڌ ۾ خاص طور تي ميٽرڪ ۽ انٽر جا
امتحان هر سال نقل جي خبرن سان ڀرجي وڃن ٿا۔ ڪيترن ضلعن ۾ نگران، شاگردن سان گڏ نقل
۾ شريڪ هوندا آهن۔ هي رڳو شاگردن جو مسئلو نہ پر سڄي تعليمي نظام جي بدنامي آهي۔ سنڌ
جي تعليم کاتي کي سخت قدم کڻڻ گهرجن، جيئن امتحاني مرڪزن ۾ شفافيت ۽ ايمانداري قائم
ٿي سگهي۔
سماج جو مستقبل: جيڪڏهن موجودہ نسل نقل ذريعي ڊگريون حاصل
ڪندو، تہ مستقبل ۾ اسان وٽ اهڙا ڊاڪٽر، انجنيئر ۽ آفيسر هوندا جيڪي علمي طور ڪمزور،
پر اخلاقي طور بہ نااهل هوندا۔ اهڙي سماج ۾ ترقيءَ بدران تباهي ايندي، ۽ عوام جو اعتماد
ادارن تان ختم ٿي ويندو، پر جيڪڏهن اسان ايمانداري، Merit، ۽ علمي تربيت
کي اهميت ڏيون، تہ اسان جو سماج نہ صرف مضبوط ٿيندو، پر دنيا جي ترقي يافتہ ملڪن جي
برابر اچي سگهي ٿو۔
نقل ڪلچر قوم جي بنياد کي ڪمزور ڪري ٿو۔ اهو نہ رڳو شاگردن
جي ذهني صلاحيت کي تباه ڪري ٿو، پر سماج جي اخلاقي بنيادن کي بہ زهر ڏئي ٿو۔
اسان لاءِ ضروري آهي تہ پنهنجي تعليمي نظام ۾ ايمانداري،
محنت، ۽ Merit کي بحال
ڪريون۔ شاگرد، استاد، والدين، ۽ حڪومت سڀ گڏجي ڪم ڪن تہ جيئن هڪ اهڙو سماج ٺهي، جتي
علم کي عزت ملي.
