انساني تاريخ
۾ امن جو تصور هميشہ بنيادي خواهش
رهيو آهي. دنيا جا ماڻهو، قومون ۽ رياستون صديون کان جنگين، تشدد، قبضاگيرين ۽ عدم
استحڪام جو تجربو ڪري چڪيون آهن. جڏهن ٻہ
صديون
اڳ ”امن جي عالمي تحريڪ“ يورپ ۽ آمريڪا ۾ شروع ٿي، تڏهن مقصد اهو
هو تہ عالمي برادري گڏجي اهڙو نظام قائم ڪري، جيڪو
جنگين کي روڪي ۽ انسانيت لاءِ انصاف، استحڪام ۽ ترقيءَ جو رستو کولهي.
اقوام متحدہ (United Nations) جي قيام کان پوءِ بين الاقوامي
امن لاءِ منظم ادارو وجود ۾ آيو، جنهن جو بنيادي مقصد هو ”جنگ کي روڪڻ، تنازعات کي پرامن طريقي سان حل ڪرڻ،
۽ هر قوم جي خودمختياريءَ جو احترام ڪرڻ.“
پر
اڄ بہ ڪيترائي ملڪ، خاص طور تي آفريڪا ۽ وچ اوڀر
جا علائقا، خانہ جنگيءَ، فوجي تصادم ۽ انساني بحرانن جو شڪار آهن. انهن مان هڪ نمايان
مثال آهي — سودان.
سودان جو تاريخي
پسمنظر:
سودان آفريڪا
جو هڪ وڏو ملڪ آهي، جيڪو عرب ۽ افريقي ثقافتن جي ميلاپ جو مرڪز رهيو آهي. برطانيا
۽ مصر جي گڏيل قبضي کان آزاديءَ کان پوءِ (1956ع ۾)، ملڪ کي سياسي استحڪام حاصل نہ ٿي سگهيو. حڪومتن جي باري باري بدلي، فوجي
بغاوتن ۽ علائقائي بغاوتن سودان کي ورهائي ڇڏيو. 1955ع کان وٺي، سودان ۾ مسلسل
گهرو ويڙهون هلنديون رهيون آهن — پهرين ڏکڻ ۽ اتر جي وچ ۾، پوءِ دارفور واري علائقي
۾، ۽ هاڻي فوجي ۽ پي رميليٽري گروهن جي وچ
۾.
جديد بحران
جو پسمنظر (2023ع کان پوءِ):
اپريل 2023ع
۾ سودان جي فوج (Sudanese Armed Forces - SAF) ۽ هڪ نيم فوجي تنظيم جي
وچ ۾ طاقت جي جنگ شروع ٿي. هيءَ جنگ صرف طاقت تي قبضي جي لاءِ نہ هئي، پر اهو رياست جي ڍانچي، وسيلن جي ورڇ،
۽ سياسي اقتدار جي مستقبل تي بہ اثرانداز ٿي. RSF اڳ ۾ هڪ نيم سرڪاري مليشيا
هئي، جيڪا دارفور جي جنگ دوران قائم ڪئي وئي هئي. ان جي اڳواڻي محمد حمدان دگالو (حميدتي)
وٽ هئي، جنهن پنهنجي فوجي قوت ۽ مالي وسيلن ذريعي وڏو اثر وڌو.
SAF جي
سربراهي جنرل عبدالفتاح البرهان ڪري رهيو هو، جيڪو ملڪ جو ڊيفيڪٽو سربراه بہ هو. ٻنهي جي وچ ۾ اقتدار جي شراڪت ناممڪن
ٿي وئي، جنهن جو نتيجو تباهيءَ جي صورت ۾ نڪتو.
موجودہ صورتحال (2025 تائين):
ـ 2025ع تائين سودان ۾ جنگ جاري
آهي. هزارين ماڻهو مارجي چڪا آهن، لکين بي گهر ٿي ويا آهن، ۽ انساني بحران دنيا جي
سڀ کان وڏي بحرانن مان هڪ بڻجي چڪو آهي.
دارفور ۾ تباهي:
شمالي دارفور
(El Fasher) ۽ ٻين علائقن ۾ RSF پاران وڏي پيماني تي قتل
عام، عورتن سان زيادتيون، ۽ ڳوٺن کي ساڙڻ جا واقعا رپورٽ ٿيا آهن. گڏيل قومن ان کي
”نسل ڪشي“
جي
حد تائين خطرناڪ قرار ڏنو آهي.
اقتصادي زوال:
جنگ جي ڪري
سودان جي معيشت مڪمل طور تباه ٿي چڪي آهي. ڪرنسي بي قدر ٿي وئي آهي، خوراڪ، پاڻي ۽
دوائن جي سخت کوٽ آهي. ماڻهن جي وڏي اڪثريت فاقي جي حالت ۾ آهي.
صحت ۽ تعليم
تي اثر:
اسپتالون بند،
ڊاڪٽر ملڪ ڇڏي چڪا آهن، ۽ ٻارن جي تعليم معطل آهي. UNICEF جي رپورٽ موجب، 10 ملين
ٻار اسڪولن کان پري آهن، ۽ ڪيترن کي خوراڪ جي شديد کوٽ آهي. بين الاقوامي امداد
اقوام متحدہ، ورلڊ فوڊ پروگرام (WFP)، ۽ ٻين تنظيمن طرفان امدادي ڪوششون جاري آهن،
پر جنگي حالتن سبب پهچ مشڪل ٿي وئي آهي. ڪيترن علائقن تائين امداد نہ پهچي سگهي آهي.
بين الاقوامي
امن جا اصول:
بين الاقوامي
امن جو بنيادي مقصد اهو آهي تہ دنيا ۾ اهڙو
نظام قائم ٿئي، جتي هر ملڪ جي خودمختياريءَ جو احترام ڪيو وڃي، ۽ ڪو بہ ملڪ ٻئي ملڪ تي طاقت استعمال نہ ڪري. اقوام متحدہ جي منشور مطابق، امن لاءِ هي اصول اهم آهن:
بين الاقوامي
قانون جي حڪمراني
انساني حقن
جو تحفظ: امن امان لاءِ گڏيل سلامتي معاشي ۽ سماجي ترقيءَ
جي حمايت. ڳالهين ۽ سفارت ذريعي تڪرارن جو حل، بدقسمتيءَ سان سودان ۾ اهي سڀ اصول ٽٽي ويا آهن.
سودان ۾ امن
لاءِ عالمي ڪوششون:
ڪيتريون ئي
عالمي ۽ علائقائي تنظيمن سودان ۾ امن قائم ڪرڻ لاءِ ڪوششون ڪيون آهن:
اقوام متحدہ (UN) طرفان ڪيترائي اجلاس ۽
قراردادون منظور ٿيون آهن.
افريقي يونين
(AU) سودان
لاءِ خاص امن مشن مقرر ڪيو آهي.
سعودي عرب
۽ آمريڪا وچ ۾ ڳالهين جي ميزباني ڪئي، پر ڪنهن بہ
مستقل
معاهدي تي عمل نہ ٿيو.
مصر ۽ چاڊ جي
حڪومتن پڻ سرحدي سلامتي ۽ پناه گزين جي مسئلي تي ميٽنگون ڪيون، پر هي سڀ ڪوششون سياسي اختلافن ۽ ميدان ۾ جاري تشدد
جي ڪري ناڪام ٿي رهيون آهن.
علائقائي ۽
عالمي مفاد:
سودان جي جغرافيائي
حيثيت اهم آهي، ڇو تہ اهو نائل نديءَ
جي ڪناري تي واقع آهي ۽ ڳاڙهي سمنڊ تائين رسائي رکي ٿو. ان ڪري ڪيترن ملڪ (مثلاً مصر،
سعودي عرب، روس، ۽ يو اي اي) جي اقتصادي ۽ فوجي مفادن جو مرڪز آهي.
ڪجهہ تجزياڪار چون ٿا تہ روس جي ”واگنر
گروپ“ ۽ ٻين ملٽنٽ تنظيمن جو اثر پڻ سودان ۾ وڌي رهيو
آهي، جيڪو جنگ کي وڌيڪ پيچيدہ بڻائي رهيو
آهي.
انساني بحران:
ـ2025 تائين لڳ ڀڳ 10 ملين ماڻهو بي گهر ٿي چڪا آهن، جن
مان ڪيترائي چاڊ، مصر، ۽ ڏکڻ سوڊان ڏانهن لڏي ويا آهن. عالمي ادارا خبردار ڪري رهيا
آهن تہ جيڪڏهن امن نہ ٿيو تہ
فاقا
۽ بيمارين سبب لکين ماڻهو مرڻ جو خطرو آهي.
عورتن ۽ ٻارن
تي اثر:
جنگ جو سڀ کان
وڏو اثر عورتن ۽ ٻارن تي پيو آهي. هزارين عورتن سان اجتماعي زيادتيون ٿيون آهن، ۽ ٻارن
کي جبري طور فوجي تربيت ۾ ڀرتي ڪيو وڃي ٿو. هي انساني حقن جي بدترين ڀڃڪڙي آهي.
ميڊيا ۽ دنيا
جو ردعمل:
بين الاقوامي
ميڊيا جهڙوڪ BBC، Al Jazeera، Reuters، ۽
The Guardian مسلسل
سودان جي حالتن تي رپورٽون ڪري رهيا آهن، پر عالمي سطح تي سياسي قدم اڃا تائين محدود
آهن. ڪيترن ملڪن جي لاءِ سودان ”ترجيحي مسئلو“ ناهي، جنهن سبب بحران وڌي رهيو آهي.
امن لاءِ ممڪن
رستا:
امن قائم ڪرڻ
لاءِ هي رستا تجويز ڪيا ويا آهن:
فوري جنگ بندي
– ٻنهي ڌرين کي گڏيل دٻاءَ ذريعي فائر بندي تي مجبور ڪرڻ.
انسانيت جي
بنياد تي امداد جي رسائي – سڀني علائقن ۾ بين الاقوامي امداد کي تحفظ سان پهچائڻ.
سياسي ڳالهين
جو عمل – فوج ۽ پي رميليٽري قيادت کي گڏ آڻڻ
لاءِ علائقائي ميڪانيزم.
حڪومتي ڍانچي
جي ٻيهر تعمير – عبوري حڪومت جنهن ۾ سول سوسائٽي، عورتون ۽ نوجوان نمائندگي ڪن.
انساني حقن
جي نگراني – بين الاقوامي عدالتن ذريعي جنگي ڏوهن جا مقدما هلائڻ.
اقوام متحدہ جو ڪردار:
ـUN سلامتي ڪائونسل ڪيترائي ڀيرا خبردار ڪيو آهي تہ سودان ۾ تباهيءَ جو خطرو شام يا يمن جهڙو
ٿي سگهي ٿو. ان لاءِ “UN Integrated Transition Assistance
Mission in Sudan (UNITAMS)” قائم ڪئي وئي، پر 2024ع ۾ سياسي اختلاف سبب ان جو
اثر گهٽجي ويو. 2025ع ۾ نئين سفارتي منصوبي
تي بحث جاري آهي، جنهن ۾ افريقي يونين ۽ عربي ليگ کي اهم ڪردار ڏيڻ تي غور ٿي رهيو
آهي.
سماجي بحالي
۽ مستقبل:
امن قائم ٿيڻ
بعد، سودان کي صرف سياسي نہ پر سماجي ۽
اقتصادي بحاليءَ جي ضرورت پوندي.
تعليم جي بحالي:
ملڪ جي ايندڙ
نسل کي ٻيهر اسڪولن ۾ آڻڻ ضروري آهي. تعليم ئي امن جي سڀ کان وڏي ضمانت آهي.
صحت ۽ سماجي
خدمتون:
اسپتالن جي
بحالي، دوائن جي فراهمي، ۽ عورتن لاءِ خاص طبي سهولتون ضروري آهن.
معيشت جي ٻيهر
تعمير:
سودان وٽ قدرتي
وسيلن جو وڏو ذخيرو آهي (سون، تيل، زراعت). جيڪڏهن سياسي استحڪام بحال ٿيو، تہ ملڪ پاڻ کي معاشي تباهيءَ مان ڪڍي سگهي ٿو.
قومي سڃاڻپ
جي ٻيهر تعمير:
سودان کي پنهنجي
قومي سڃاڻپ کي نئين سر ترتيب ڏيڻ گهرجي، جيئن سڀني علائقن، قبيلن ۽ مذهبي گروهن جي
برابريءَ سان نمائندگي ٿئي.
عالمي برادريءَ
لاءِ سبق:
سودان جي صورتحال
دنيا لاءِ سبق آهي تہ جيڪڏهن ڪنهن
ملڪ ۾ سياسي بي اعتمادي، فوجي مداخلت ۽ معاشي ناانصافي گڏ ٿي وڃن، تہ اهو ملڪ تباھيءَ ڏانهن وڃي ٿو. امن صرف ڳالهين
سان نہ، پر انصاف، تعليم، ۽ اقتصادي موقعن سان قائم ٿيندو
آهي. سودان جي موجودہ حالت ڏيکاري ٿي تہ امن جو خواب تڏهن ئي حقيقت بڻجي سگهي ٿو،
جڏهن عالمي ۽ مقامي سطح تي ايماندار ڪوششون ڪيون وڃن. بين الاقوامي امن صرف نظري ڳالهہ نہ
آهي،
پر انساني ضرورت آهي.
سودان کي هاڻي
دنيا جي بي حسي نہ، پر گڏيل ذميواري
جي ضرورت آهي — جيئن اهو ملڪ ٻيهر اڀري سگهي، ۽ ان جا ماڻهو امن، انصاف، ۽ اميد سان
جيئڻ شروع ڪن.
